We maken allemaal wel eens denkfouten. Hoe kun je die voorkomen?

Als je bij alle oordelen eerst rationeel na moest denken, kwam je tijd tekort. Dus gaan we vaak op gevoel en intuïtie af. Stel: er loopt een onbekende man in de buurt en hij kijkt schichtig rond. Denk je dan: een inbreker! Of: dat zal wel iemand zijn die de weg kwijt is. Psycholoog Suzanne Weusten legt uit hoe denkfouten werken.

In het dorpje waar ik woon wordt de laatste tijd geregeld ingebroken – ongeveer één keer per maand, schat ik. Een ondernemende buurtgenoot heeft daarom een whatsappgroep aangemaakt om elkaar te waarschuwen bij onraad. Aanvankelijk twijfel ik of ik zal meedoen – elk alarm jaagt me vast de stuipen op het lijf –, maar omdat het me ook een veilig gevoel geeft om zo verbonden te zijn met de buurt, sluit ik me aan bij de groep. En al snel is het raak: een echtpaar komt terug van een weekendje weg en treft een chaos aan in hun opengebroken huis.‘Heeft iemand iets verdachts gezien?’ lees ik op mijn schermpje. ‘Meld het bij de politie!’
Een paar weken later licht het buurtalarm weer op. ‘Loopt opvallend figuur rond! Man, groene jas, lang blond haar en kijkt schichtig om zich heen.’
‘Fijn om te weten’, appt iemand terug. Dan blijft het stil. Tot de volgende dag een vrouw reageert: ‘Dat was mijn zoon.’

Ik moet er hard om lachen. In zijn ijver om verdachte personen te registreren zag mijn oplettende buurtgenoot een onschuldige man voor een inbreker aan. Oeps. Te snel een conclusie getrokken. Het overkomt iedereen weleens. We maken een inschattingsfout: we denken dat individuen zich gedragen en eruitzien als een prototype: inbrekers kijken schichtig om zich heen en drugscriminelen zijn snelle jongens in dure auto’s. Maar dat wil niet zeggen dat elke schichtig kijkende voorbijganger een inbreker is of elke snelle jongen in een dure auto een drugscrimineel.

De meeste mensen oordelen door af te gaan op hun gevoel of een recente ervaring. In veel gevallen klopt zo’n intuïtieve reactie, zoals een op ervaring gebaseerde beslissing ook een goed besluit kan zijn. Maar niet altijd. Soms maken we in de haast een denkfout en merken we pas achteraf dat we het mis hadden.