De laatste inzichten over depressie
Wat zijn de nieuwste behandelingen en laatste inzichten op het gebied van depressie? En wat is het verschil met een burn-out? RADAR+ vraagt het Robert Schoevers (59), hoogleraar en afdelingshoofd psychiatrie aan het UMCG in Groningen.
Robert Schoevers is een psychiater met depressie als specialisme. Hij promoveerde in 2005 cum laude op een epidemiologisch onderzoek naar depressie bij ouderen. Sinds 2010 is hij hoogleraar psychiatrie aan het UMCG in Groningen. Doel is het ontwikkelen van nieuwe, betere behandelingen tegen depressie. Samen met patiënte Selma Parmentier schreef hij een populairwetenschappelijk boek over de ziekte: Diagnose depressie.
Je kunt niet te vroeg hulp inroepen
Wanneer spreken we eigenlijk van een depressie?
‘Daar zijn veel misverstanden over. Het is goed om je te realiseren dat somberheid, verdriet en narigheid bij het leven horen. Neerslachtigheid en rouw zijn emoties die nodig zijn om met een ingrijpende gebeurtenis om te kunnen gaan. Life is not a bed of roses, en als mens zijn we in staat om terug te veren na een heftige gebeurtenis. Anders wordt het als de relatie met de directe aanleiding steeds vager wordt, als het depressieve gevoel een ding op zich wordt. Soms is er helemaal geen concrete aanleiding. Depressie is een grauwe deken die alles afdekt. De normale variatie in emoties is weg. Iemand met een depressie kan nog best lachen, maar het lucht niet meer op, het geeft geen energie meer. Ook is er sprake van initiatiefverlies. Je ziet overal als een berg tegenop. Vaak heeft iemand met een depressie ook last van angst. Depressie en angst zijn broertje en zusje van elkaar.’
Wat is het verschil tussen een depressie en burn-out?
‘Er is overlap tussen beide, maar bij burn-out overheerst het gevoel van overvraagd worden. Het hele systeem staat op hoogspanning, er kan niets meer bij. De seinen springen bij iemand met een burn-out op rood als die ook maar even aan werk of verplichtingen dénkt. Bij depressie zijn de thema’s anders. Iemand met een depressie denkt voortdurend: ik deug niet, ik ben waardeloos, ik verdien het niet om te leven, of: ik had er beter niet kunnen zijn. Bij burn-out spelen dat soort gevoelens niet of in elk geval zijn ze veel minder vaak aanwezig. Maar: vanuit een burn-out kun je wel een depressie insukkelen. Het is belangrijk om daar bedacht op te zijn.’
Heeft de coronatijd ervoor gezorgd dat we massaal depressief worden?
‘Nee. In de NESDA-studie, een grote en langlopende studie naar depressie onder de Nederlandse bevolking, hebben we dat onderzocht. Naarmate de coronamaatregelen strenger werden, zagen we bij de hele bevolking gevoelens van somberheid en bezorgdheid toenemen: normale reacties, passend bij de omstandigheden. De meeste mensen konden gewoon functioneren. Dat ligt ook in de lijn der verwachting: mensen zijn over het algemeen veerkrachtig genoeg om een uitdaging of forse tegenslag het hoofd te kunnen bieden. Wat we wel zagen, is dat de klachten toenamen bij de groep mensen die al aan angstklachten of een depressie lijden. Ook zijn er aanwijzingen dat kwetsbare jongeren in gezinnen met weinig structuur te lijden hadden onder de lockdown. Maar dat de hele bevolking knaldepressief zou worden als gevolg van de coronamaatregelen: dat is totaal niet waar.’
Hoelang duurt een depressie? De duur en het verloop van een depressie wisselen per persoon. De helft van de volwassenen met een depressie herstelt na zes maanden. Na 24 maanden is 84 procent van de mensen hersteld. En na 36 maanden is 88 procent weer beter. Het risico op terugval is na één depressie 50 procent, na twee depressies 70 procent en na drie of meer depressies 90 procent. Gemiddeld komt een depressieve stoornis zeven tot acht keer gedurende de levensloop van volwassenen terug.
Is depressie erfelijk?
‘Bij een derde van de mensen met een depressie spelen erfelijke factoren een rol. Depressie komt vaker voor bij mensen die ook een eerstegraads familielid met een depressieve stoornis hebben, dus een moeder, vader, broer of zus. De kans om een depressie te ontwikkelen is drie keer zo groot als een ander gezinslid deze klachten ook heeft, en voor angstklachten geldt zelfs dat de kans zes keer zo groot is. Bij het overgrote deel zijn bepaalde heftige levensgebeurtenissen die de kans op een depressie vergroten, naast bijvoorbeeld hoe je bent opgegroeid en hoe je omgaat met tegenslag. Dat omgaan met tegenslag heeft ook weer te maken met dingen die je in je jeugd meemaakt. Het tragische is dat het hebben van een ouder met een ernstige psychische aandoening voor een kind ook een risicofactor is. Als de ouder niet optimaal functioneert en als gevolg van de stoornis niet altijd beschikbaar is, heeft dat invloed op hoe je als kind gehecht bent en hoe veilig je je voelt.’
Iemand met een depressie kan nog best lachen, maar het lucht niet meer o
Is praten over je depressie beter dan pillen slikken?
‘De effectiviteit van psychotherapie is ongeveer even groot als medicijnen tegen een depressie. De effectgrootte van medicijnen is 0,3 vergeleken met controlegroepen waarbij er niets gebeurt. Wetenschappers beschouwen een effectgrootte in studies van 0 tot 0,2 als klein, van 0,2 tot 0,8 als middelgroot en boven 0,8 als groot. Praten en pillen zijn beide behandelingen die bij depressie een niet heel groot effect hebben. Bij ernstige depressies zijn antidepressiva effectiever dan bij lichte klachten. En soms werkt het ene middel niet en het andere wel. Hetzelfde geldt voor andere vormen van behandeling: je moet iets doen wat bij je past. Daarnaast is het zaak om structuur aan te brengen in je dag en je dag-nachtritme te herstellen. Ga niet drinken om in slaap te komen. Probeer zo veel mogelijk sociale contacten te onderhouden en in beweging te blijven. Het zijn huis- tuin-en-keukenadviezen, maar ze zijn wel heel belangrijk.’
Zeg dit liever niet
Wat kun je beter níet zeggen tegen iemand met een depressie? RADAR+ vroeg het aan ervaringsdeskundigen. De kernboodschap: vergeet goedbedoelde adviezen. Je aanwezigheid is genoeg.
‘Ga gewoon leuke dingen doen.’
‘Kom op, even doorzetten, zet je schouders eronder.’
‘Alles komt goed.’
‘Je hebt zoveel om dankbaar voor te zijn.’
‘Maar je ziet het helemaal niet aan je.’
‘Je moet de knop omzetten.’
‘Ga op vakantie, daar knap je vast van op.’
‘Je moet niet in die negativiteit blijven hangen.’
‘Heb je al eens yoga geprobeerd?’
‘Maar je kunt nog lachen!’
Zijn er nieuwe behandelingen in zicht?
‘Dertig procent van de mensen met een ernstige, langdurige depressie reageert niet op de reguliere behandelingen, zoals therapie en medicijnen. In het UMCG zoeken we naar nieuwe en betere manieren om deze mensen te kunnen helpen. Een vrij nieuwe behandeling is rTMS, Repetitieve Transcraniële Magnetische Stimulatie. We wekken met een apparaat een wisselend magnetisch veld op in de hersenen om de activiteit van hersengebieden te stimuleren die bij depressie te weinig actief zijn. Tegelijkertijd proberen we hersengebieden die overuren maken bij angst en stress af te remmen. De resultaten zijn veelbelovend. rTMS is iets anders dan elektroconvulsie- therapie of elektroshocktherapie (ECT). Die laatste behandeling klinkt eng – er wordt onder narcose een epileptische aanval opgewekt – maar is wel zeer effectief. Voor ouderen kan deze behandeling met name een uitkomst zijn: voor hen is ECT soms veiliger dan het slikken van antidepressiva. Wel kan ECT geheugenklachten veroorzaken.
We doen ook onderzoek met ketamine, een middel uit de oude doos dat bekendstaat als sterke pijnstiller en narcosemiddel, maar ook als partydrug. Sommige patiënten knappen binnen dagen op met ketamine, maar we weten nog niet bij wie het middel wel en niet werkt en of het antidepressieve effect lang aanhoudt. Daarom doen we dit onderzoek alleen bij patiënten die zonder resultaat drie of meer verschillende antidepressiva hebben geprobeerd met onvoldoende resultaat. Verder bestuderen we de relatie tussen ontstekingsprocessen, het immuunsysteem en depressie. We wisten al dat mensen met een auto-immuunziekte vaker een bipolaire stoornis hebben, een aandoening die in de volksmond manisch-depressief wordt genoemd. Ook bij depressies zien we vaker een ontregeling van het immuunsysteem: dat is constant een beetje actief door chronische, milde ontstekingen. Het kan zijn dat we in de toekomst een deel van de mensen met een depressie met ontstekingsremmers gaan behandelen in plaats van met antidepressiva.’
M/V-verschillen
Mannen uiten depressieve gevoelens doorgaans anders dan vrouwen. Vrouwen zijn vaker somber en hebben meer lichamelijke klachten, terwijl mannen ongedurig, prikkelbaar en boos zijn. Ze grijpen bovendien vaker naar drank en drugs. Bron: Late life depression: Sex differences in clinical presentation and medication use. Sonnenberg, C.M. . PhD Dissertation, VU University Amsterdam, 2013.
Tot slot: wanneer moet je professionele hulp inschakelen?
‘Als gevoelens van somberheid langer duren dan normaal en een grote invloed krijgen op je functioneren. Als je door je klachten niet meer kunt werken of niet meer naar school kunt, niet meer je rol als partner of ouder kunt vervullen. Dat is anders dan een verdrietige periode door een duidelijke aanleiding. En als je de klassieke gedachten herkent die bij depressie horen: voortdurend denken dat je niets waard bent, dat je voortdurend faalt en dat je er misschien maar beter niet kunt zijn. En natuurlijk moet je hulp inschakelen als je gedachten hebt over zelfdoding. Maar eigenlijk wil ik benadrukken dat je niet te vroeg om hulp kunt vragen. Bespreek je klachten met de huisarts. Die kan, afhankelijk van de ernst van de klachten, zo nodig doorverwijzen naar een praktijkondersteuner, de basis-ggz of de gespecialiseerde GGZ.’
Wil je praten over zelfdoding of wil je hulp op dit gebied? Bel 113 of 0800-0113 (gratis) of chat op 113.nl. Dit kan anoniem.
Door RADAR+ redactie
In editie Gezond nr. 5 (2021)
