Mag ik even de aandacht?

Aristoteles wist het 24 eeuwen geleden al: wat je aandacht geeft groeit. Een geluks­expert en een opvoedkundige vertellen over aandacht krijgen en geven, aandacht trekken en aandacht verdelen. En over aandachts­schuwe en aandachtsgeile mensen.

Patrick van Hees begon twintig jaar geleden met zijn zoektocht naar geluk. Niet omdat hij ongelukkig was, maar uit nieuwsgierigheid. Hij schreef de boeken De Geluksprofessor, De Geluksoma en Geluk is D.O.M. (Doelen, Oplaadpunten, Mensen).

Het gebeurde op zo’n muizige herfstdag die net zo saai leek te eindigen als-ie was begonnen. Binnen een uur kreeg ik een appje van een vriendin die even wilde laten weten dat ze over me had gedroomd (een leuke droom, gelukkig) én een uitnodiging van een oud-collega voor een feestje. Toen even later een van de zonen ook nog belde of hij langs kon komen, stroomde m’n bloed weer volop en was er geen spoor meer van de dreigende herfstblues.

Ik kan mezelf prima wijsmaken dat ik een onafhankelijk wezen ben en heel goed zonder aandacht kan, maar dit was weer zo’n moment dat ik me realiseerde hoe fijn het is dat er naar je wordt omgekeken. Dat we als mens vooral bestaan in relatie tot andere mensen. Het geheime ingrediënt is en beetje tijd. ‘Een vriendelijk woord hoeft maar kort te duren, maar de echo ervan kan jaren doorklinken’, sprak Moeder Teresa ooit. En zo is het maar net. Daarom nam ik me voor wat meer ruimte in te bouwen voor anderen. Zodat ik niet, zoals nu vaak gaat als ik iemand tegenkom, roep: ‘Hee hallo, leuk je te zien, maar ik heb helaas geen tijd. Dahag!’

Zonder aandacht verpieteren we

‘Als het om ons geluksgevoel gaat, is er bijna niks belangrijker dan aandacht krijgen’, zegt geluksexpert Patrick van Hees. Al twintig jaar houdt hij zich professioneel bezig met geluk, waarbij hij wetenschappelijke inzichten vertaalt naar praktische adviezen. Hij vertelt: ‘Zonder aandacht verpieteren we. Het gevoel met andere mensen verbonden te zijn is een psychologische basisbehoefte. Het is de bevestiging dat je gewaardeerd wordt, dat je ertoe doet.

Uit allerlei studies blijkt dat de gelukkigste mensen sterke sociale contacten hebben, de minst gelukkige zelden of nooit vrienden of familie zien. Er is een onderzoeksmethode waarbij de deelnemers een week lang een paar keer per dag een seintje krijgen en de vraag: waar en met wie ben je, wat ben je aan het doen en hoe voel je je? Dan blijkt dat mensen gelukkiger zijn als ze met andere mensen zijn. Of je nu aandacht geeft of krijgt, in beide gevallen wordt in je hersenen de aanmaak van gelukshormonen gestimuleerd. Het hoeven geen diepe gesprekken te zijn. Even een glimlach, een bemoediging, een compliment, het zijn allemaal vormen van aandacht. Ook schijnbaar oppervlakkige gesprekjes, van ‘lekker weertje, hè’ tegen de postbode of een praatje in de supermarkt dragen allemaal bij aan je geluk.’

Van Hees denkt dat we elkaar meer aandacht geven dan we ons realiseren, en dat zit soms in heel kleine dingen. ‘Ik doe vaak een oefening met groepen. In tweetallen moeten ze elkaar in één minuut vertellen wat ze die dag hebben gedaan vanaf het moment van wakker worden. De ander mag niet reageren, ook niet knikken of hummen, alleen luisteren. Na afloop blijkt dat ze zich allebei al na tien seconden heel ongemakkelijk gingen voelen. Als je geen verbinding voelt, voel je je al heel snel onthecht.’

Je geeft iemand je tijd

‘Attent zijn is een belangrijke vorm van aandacht geven. Eigenlijk geef je iemand je tijd. En tijd is voor veel mensen schaars en dus waardevol. Het hoeft niet eens veel tijd te kosten. Ik adviseer ook wat ik The One Minute Message noem. Elke dag even iemand in gedachten nemen en een berichtje sturen: Hee, ik moest aan je denken, hoop dat het goed gaat. Het maakt niet uit wie, een vriendin, een ex-collega, een nichtje. Of je stelt een concrete vraag: ‘Is je zoon al terug?’ ‘Is de koop doorgegaan?’ Een fotootje sturen kan ook, of een artikeltje als je weet dat het onderwerp iemand interesseert.

Het is geen truc. Je aandacht is oprecht, je denkt immers aan die persoon. Maar er gaat niets boven persoonlijk fysiek contact. Goed luisteren is misschien wel de ultieme vorm van aandacht geven. Lang niet iedereen kan dat van nature. De meeste mensen hebben de neiging in te haken met hun eigen verhaal. Ik herken dat ook bij mezelf. Je kunt het wel trainen, bijvoorbeeld door actief vragen te stellen. Het liefst open vragen beginnend met wie, wat, hoe, waar, wanneer. En doorvragen. Samen met een uitnodigende lichaamshouding kan dat een gesprek echt verdiepen.

In de ene relatie zul je misschien meer geven, in de andere meer ontvangen. De een heeft ook meer behoefte om te vertellen dan de ander. Maar de belangstelling moet wel wederzijds zijn. Iedereen kent wel een voorbeeld van iemand die aandachtsgeil is en ongezond veel aandacht vraagt. Dat kan een karakterding zijn, maar ook komen door verwaarlozing.’

Let maar niet op mij

‘Aan de andere kant van het spectrum heb je aandachtsmijders. Mensen die niet goed in hun vel zitten of minder aanleg hebben om de lichtpuntjes te zien. Zij zijn geneigd in hun schulp te kruipen, zo van: let maar niet op mij. Het risico bestaat dat je in een negatieve spiraal komt omdat je niemand spreekt en niks meemaakt. Dan is het fijn als iemand dat doorbreekt.

Mensen zeggen weleens: ik besteed geen aandacht aan negatieve mensen Begrijpelijk, maar misschien zijn dat wel de mensen die jouw aandacht het hardst nodig hebben. Soms kan het fijn zijn om met iemand te praten die honderd procent aandacht voor jou heeft, een therapeut of coach. Nog los van wat ze adviseren, is het prettig dat die geen persoonlijk belang heeft. Noem het betaalde aandacht. Dat kan soms een zegen zijn.’

---

Esma Kara studeerde pedagogische wetenschappen en werkt in de forensische zorg. Ze zegt: ‘Kinderen hebben het feilloos door als je met een half oor naar ze luistert. Ze blijven dan om aandacht vragen. We noemen dat vaak zeuren, maar je kunt het ook zien als een onvervulde behoefte.’

Bewust oogcontact maken met de baby

Esma Kara studeerde pedagogische wetenschappen in Amsterdam en werkt sinds vijf jaar in de forensische zorg. Zij vertelt: ‘Liefde en aandacht in het eerste levensjaar zijn cruciaal voor een kind om zich veilig te hechten. De Britse psycholoog John Bowlby, grondlegger van de hechtingstheorie, toonde met allerlei onderzoeken aan hoe de manier waarop baby’s zorg en aandacht krijgen in hun ‘hulpeloze periode’ voorspelt hoe de emotionele ontwikkeling op latere leeftijd zal zijn. Die aandacht hoeft niet per se van ouders te komen, dat kan ook van vaste verzorgers zijn. Ogenschijnlijk lijkt een baby gewoon wat te liggen, maar er gebeurt ontzettend veel. Door naar je gezicht te kijken bijvoorbeeld en je gezichtsuitdrukking te bestuderen, maken de hersentjes langzamerhand een blauwdruk van emoties en gaat een kind steeds meer signalen herkennen en zelf reageren.

Onverdeelde aandacht is nog niet eens zo eenvoudig. Ik ben zelf kortgeleden moeder geworden en ik betrap me erop dat ik tijdens het voeden even m’n telefoon wil pakken, maar ik probeer het niet te doen en bewust oogcontact te maken. Vanaf dag één kan een kind al om aandacht vragen. Een baby doet dat door te huilen. Een ouder kind wil dat je kijkt of luistert als het iets nieuws ontdekt. Het beste is als je dan even echt aandacht hebt en niet doorgaat met wat je aan het doen bent. Kinderen hebben feilloos door als je met een half oor luistert en blijven dan aandacht vragen. Wij noemen dat vaak zeuren of negatieve aandacht omdat het ons niet uitkomt, maar je kunt het ook zien als een onvervulde behoefte.

Aandacht verdelen is sowieso een kunst. Er zijn altijd kinderen die meer aandacht nodig hebben dan andere. Vaak krijgen ze die aandacht ook. En dan vergt het bewustzijn van ouders om bewust tijd vrij te maken voor het andere kind.’

Op een negatieve manier aandacht vragen

‘Geen enkele ouder ontkomt eraan om later kritiek of commentaar te krijgen van hun kinderen. We zijn allemaal mensen. Iedereen heeft weleens een fase waarin hij zo door iets in beslag wordt genomen dat hij minder aandacht heeft voor een kind of voor zichzelf. Dat hoort ook bij het leven. Ik denk dat je daarin niet te streng voor jezelf moet zijn. Als kind begreep ik sommige dingen niet, maar later dacht ik: o ja, dat is gewoon omdat mijn ouders druk waren. Of omdat ze het beste voor me wilden.

Maar er zijn natuurlijk uitzonderingen, dan gaat het om kinderen die opgroeien in een omgeving waar om welke reden dan ook structureel niet genoeg aandacht is. Zij kunnen daar de conclusie uittrekken dat ze er niet toe doen. Om toch gehoord en gezien te worden, gaan ze zich – vaak onbewust – zo gedragen dat ze die aandacht krijgen, ook al is de reactie vaak negatief. Dat kan doorwerken tot in de volwassen jaren waardoor ze alleen maar op een negatieve manier aandacht vragen. Of een Rupsje Nooitgenoeg worden.

Inmiddels is ook wel aangetoond dat het op latere leeftijd goed kan komen, ook al is de hechting niet optimaal geweest. Je kunt nog veel rechtzetten en een goede wederzijdse band opbouwen met mensen. Het is gelukkig allemaal niet in steen gebeiteld.”