Veiligheid in je relatie

Een relatie voelt emotioneel veilig als geliefden elkaar volledig vertrouwen en zich verbonden voelen, zonder elkaar te verstikken. Maar hoe krijg je dat als stel voor elkaar?

Het is opvallend. Zestig procent van de Nederlanders boven de twintig woont samen. Een kwart van de drie miljoen singles in ons land heeft een latrelatie. En een derde van de mensen die scheiden heeft binnen een jaar weer een nieuwe relatie. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat we liever met een partner door het leven gaan dan alleen.

En vreemd is dat niet. Mensen in een duurzame relatie leven langer dan alleengaanden, ze hebben minder kans op depressies en andere mentale problemen, ze zijn lichamelijk gezonder en ze kunnen beter omgaan met stress. Je zou wel gek zijn om je leven lang alleen te willen blijven.
Voorwaarde is wel dat je relatie veilig is. Een langdurige relatie is praktisch veilig als de partners weinig ruzies hebben en als er geen verbaal of fysiek geweld aan hun conflicten te pas komt. Maar nog belangrijker is emotionele veiligheid. Een relatie voelt veilig aan als geliefden elkaar vertrouwen en zich verbonden voelen, zonder dat ze elkaars levens verstikken. Zoiets is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Hoe krijg je als stel een emotioneel veilige relatie voor elkaar?

Afspraken vormen de basis van elke relatie

Arjen en Elsa zijn in hun studietijd verliefd op elkaar geworden en twee jaar geleden zijn ze gaan samenwonen. Naar eigen zeggen zijn ze toe aan de volgende stap, het stichten van een gezin. Maar dan is er nog één hindernis te nemen, namelijk Arjens drankgebruik. ‘Beter gezegd: zijn gelieg daarover’, zegt Elsa. ‘Hij belooft elke keer weer dat hij zal stoppen, maar dan vind ik toch weer lege blikjes en flessen.’ Arjen schaamt zich diep. Hij zegt dat hij zich nu echt voorneemt om de alcohol in de ban te doen. Maar dat is niet genoeg voor Elsa. ‘Ik voel me onveilig in deze relatie, omdat we geen afspraken kunnen maken.’ Afspraken vormen de basis van elke relatie. Denk aan: we zijn monogaam, of: we zorgen allebei voor inkomen. We verdelen de taken in huis gelijk onder elkaar. En als er kinderen komen, hebben we allebei evenveel te zeggen over de opvoeding. Als je het met elkaar eens bent, kun je zulke afspraken makkelijk maken en afvinken. Maar als je verschillende opvattingen hebt, is het soms knap lastig om iets af te spreken. Laat staan als je het niet met elkaar eens bent en dat niet weet.

Dit laatste klinkt vreemd, maar het is staande praktijk in de meeste relaties. Partners maken allerlei afspraken ‘vanzelf’, dus zonder daar ooit een woord aan vuil te maken. Ze nemen automatisch aan dat hun geliefde dezelfde ideeën heeft als zijzelf. Natuurlijk gaat hij fulltime werken en zij parttime. Natuurlijk doet zij de kinderen. Natuurlijk plant hij de vakanties. Zo gaat het toch bij iedereen? Onveiligheid in relaties ontstaat als de vanzelf gemaakte afspraken voor een van beide partners eigenlijk niet zo goed werken. Waarom moet de vrouw parttime werken? Waarom moet de man fulltime werken? Waarom bepaalt Elsa hoeveel Arjen mag drinken? Waarom mag Arjen zomaar liegen tegen haar?

Vertrouwen herstellen

Het klinkt zo romantisch: we hebben aan een half woord genoeg, we zijn het over alles eens. Maar juist als je veel en belangrijke afspraken ‘vanzelf’ maakt, kan je relatie onveilig gaan voelen. Als je romantische idealen in de praktijk heel anders uitpakken dan je ooit had verwacht, denk je al snel: waar ben ik eigenlijk aan toe met mijn partner?

Carina en Kevin zijn allebei vreemdgegaan. ‘Van mij was het een impulsieve actie’, zegt Carina. ‘Een mij onbekende vrouw benaderde me op Facebook om op te scheppen over de seks die ze met Kevin had gehad. Daarna ging ik door het lint.’ Kevin beaamt dat hij seks heeft gehad met deze vrouw. En dat hij heeft gezoend met andere vrouwen. ‘Hoe kan ik je ooit weer vertrouwen?’, zegt Carina. ‘Ja, of ik jou’, zegt Kevin. Ze willen allebei hun relatie van tien jaar redden, maar weten niet hoe ze het vertrouwen moeten herstellen.

Vertrouwen is de vaste overtuiging dat een van de belangrijkste afspraken van een relatie, namelijk dat je alleen seks hebt met elkaar, pal overeind staat. De emotionele veiligheid van beide partners is vaak volledig gebaseerd op deze afspraak, die trouwens meestal ‘vanzelf’ wordt gemaakt. Helaas, ook hier pakt de praktijk anders uit dan in het romantische plaatje. Ongeveer een kwart van de mensen met een vaste relatie gaat vreemd. De meeste vreemdgangers liegen daarover, of verzwijgen het vreemdgaan, omdat ze bang zijn dat hun relatie voorbij zal zijn als alles uitkomt. Maar natuurlijk komt juist door dit zwijgen je relatie in gevaar. Hoe minder eerlijk en open je bent, hoe groter de kans is dat je relatie stukgaat. Hoe meer wensen en behoeften, dromen en angsten je daarentegen wél deelt met je partner, hoe groter de kans is dat je geliefde hetzelfde zal doen. En als je allebei eerlijk bent, weet je altijd waar je aan toe bent. Veiliger kan een relatie niet zijn.

Behoefte aan verbondenheid

Maar opnieuw is de praktijk weerbarstig. Want voor veel mensen is het niet zo simpel om zichzelf te laten zien zoals ze zijn en ze durven dus niet eerlijk te zijn. Ze zijn bang dat hun geliefde hen zal verlaten als ze zeggen wat ze echt denken en voelen. Deze angst heet ‘onveilige hechting’ in de psychologische vakliteratuur. De mate waarin beide geliefden veilig of onveilig gehecht zijn in hun jeugd, bepaalt in belangrijke mate hoe veilig hun relatie is. Hechten leer je vooral in je kindertijd. Als baby’tje leer je op anderen te vertrouwen als er altijd iemand – je vader of je moeder – op je gehuil afkomt. Als peuter wil je graag dat je ouders in de buurt zijn als je de zandbak gaat verkennen. Kinderen die leren dat ze beschermd zijn als ze de wereld verkennen, noemen we veilig gehecht. Kinderen die dit niet leren noemen we onveilig gehecht.

Veilig gehechte volwassenen durven hun behoefte aan verbondenheid te tonen en met vertrouwen een relatie aan te gaan. Ze zijn open over zichzelf en verwachten hetzelfde van hun partner. De gedachte dat de relatie misschien ooit voorbij zal gaan is niet leuk, maar veroorzaakt geen paniek. Onveilig gehechte personen blijven bang dat hun geliefde hen zal verlaten. Ze zijn daarom altijd een beetje op hun hoede. Ze zullen niet snel het achterste van hun tong laten zien, of ze verstikken hun partner door die steeds te controleren en te willen bepalen wat hij/zij wel en niet mag doen. Dat maakt het moeilijk om een veilige, volwassen relatie met hen te hebben.

Veiligheid in een relatie kan pas ontstaan als je samen afspraken kunt maken en je daaraan houdt

Op mijn aanraden hebben de overspelige Carina en Kevin geluisterd naar de podcasts van Esther Perel, de bekende relatietherapeut. ‘Perel zegt ergens dat je in een buitenrelatie een deel van jezelf kunt ontdekken dat je in je vaste relatie niet kunt uiten’, zegt Kevin.
‘Wat ontdekte je dan over jezelf bij die vreemde vrouw?’ vraagt Carina dapper. Na enig nadenken zegt Kevin dat hij in de buitenrelatie – met een collega – vooral de waardering voor zijn werk kreeg die Carina hem niet gaf.

‘Ik wist niet eens dat je daarop zat te wachten’, zegt ze. Het zijn soms pijnlijke gesprekken die het vertrouwen moeten terugbrengen tussen geliefden die van elkaar vervreemd zijn geraakt. Maar transparantie over je wensen en behoeften, laten zien wie je bent, is de enige weg terug.
Daarin neem je het risico dat je partner je zal afwijzen. Misschien valt datgene wat je echt denkt en voelt helemaal niet zo in de smaak bij je levenspartner. Toch is het noodzakelijk voor de veiligheid in je relatie dat je dat risico zo nu en dan neemt. Arjen geeft bijvoorbeeld na twee gesprekken toe dat hij helemaal niet wil stoppen met drinken, zoals hij heeft beloofd aan Elsa. Hij wil gecontroleerd drinken, met mate, maar niet stoppen. Als Elsa dat hoort, schrikt ze en ze heeft tijd nodig om haar houding te bepalen. Een week later, in het volgende gesprek, zegt ze dat ze heeft besloten om Arjens verlangen te accepteren: ‘Ten eerste wil ik je niet kwijt. En ten tweede heb ik liever dat je eerlijk bent over je alcoholgebruik, dan dat ik continu in leugens moet leven.’

Veiligheid in een relatie kan pas ontstaan als je samen afspraken kunt maken en je daaraan houdt. Maar een relatie is een levend ding. Omdat jullie allebei leren van het leven en daardoor veranderen, maar ook door de ervaring met ooit gemaakte afspraken, ontwikkelt jullie relatie zich. Zo nu en dan moeten jullie oude afspraken herzien.

Dit betekent dat je soms de confrontatie moet zoeken met je liefje. Dat je uitkomt voor nieuwe verlangens of ideeën, dat je het risico neemt dat de relatie tot een einde kan komen omdat je voor jezelf opkomt. De enige echte veiligheid in een relatie zit hem niet in een afspraak die bindend is ‘tot de dood ons scheidt’, maar in het volle vertrouwen dat je elkaar vertelt wat je hart je ingeeft.