Zij hysterisch, hij narcist

Vooroordelen over mannen en vrouwen bepalen vaak welke diagnose de dokter stelt bij depressie, autisme en borderlineklachten. Met als gevolg: behandelingen die niet helpen. Wat ook niet helpt: de keurslijven waarin wij elkaar zelf duwen.

Jean-Pierre van de Ven heeft een praktijk als (relatie)psycholoog. Hij is getrouwd en heeft drie kinderen.

Lang dachten we dat vrouwen meer psychische problemen hebben dan mannen, omdat ze veel vaker aankloppen bij de dokter en de psycholoog. Halverwege de vorige eeuw werd ontdekt dat vrouwen niet zozeer meer klachten hebben, als wel minder moeite om hulp te vragen. Vrouwen praten over hun problemen, eerst met vriendinnen en dan met een professional. Mannen met problemen gaan met vrienden naar de kroeg om het juist helemaal nergens over te hebben.

Psycholoog Jane Ussher van Western Sydney University beweert nu dat dit maar een gedeeltelijke verklaring is. Uit haar breed geciteerde onderzoek concludeert Ussher dat vrouwen die zich in het verleden niet gedroegen zoals het hoorde al snel ziek of gek werden gevonden. Na eeuwenlange indoctrinatie zijn vrouwen zelf ook gaan geloven dat sommige van hun natuurlijke, normale behoeften zoals boos worden, symptomen zijn van psychische aandoeningen en daarom gaan ze eerder naar de psycholoog.

Tot ver in de zeventiende eeuw werden zelfstandig denkende, onafhankelijke vrouwen als heksen verbrand. In de achttiende en negentiende eeuw werden vrouwen die hun woede uitten over het gebrek aan ontplooiingsmogelijkheden voor hysterisch versleten. In de vorige eeuw kregen vrouwen die impulsief waren of verslavingsgevoelig de diagnose borderline persoonlijkheidsstoornis opgespeld. Niemand vond het vreemd, laat staan ziekelijk als een man regelmatig boos was of juist zijn emoties onderdrukte, dagelijks dronken werd of geen grein empathie aan de dag legde.

Bij vrouwen wordt de diagnose autisme vaak gemist, omdat ze een gebrek aan sociale vaardigheden kunnen camoufleren

Is Stella overspannen of autistisch?

Stella is stevig gepest op de middelbare school. Het lukte niet echt om vriendinnen te maken. Ze hield ook niet van dingen die meisjesachtig werden gevonden, zoals kleding en opmaken. Nu werkt ze als accountant op een groot kantoor, waar ze tussen haar collega’s ook een buitenbeentje is. Iedereen waardeert haar harde werken, daar niet van. De collega’s geven haar steeds meer en belangrijker werk. Maar nu heeft haar baas haar aangemeld voor behandeling omdat Stella een overspannen indruk maakt.

Bij vrouwen wordt de diagnose autisme vaak gemist. Dit komt voornamelijk doordat vrouwen hebben geleerd om een van de opvallendste symptomen van die aandoening, een gebrek aan sociale vaardigheden, te camoufleren.
Mensen met autisme hebben moeite met sociale situaties omdat ze zich niet goed kunnen inleven in een ander. Van jongens wordt dit geaccepteerd als een vreemd en vervelend natuurverschijnsel, maar meisjes horen van jongs af aan dat ze sociaal moeten zijn en begrip moeten hebben voor anderen. Ze leren dat ze de kunst van het gezellig en sociaal zijn van anderen moeten afkijken.

Helaas wordt op deze manier het autistische symptoom ‘sociale echolalie’ ofwel na-apen versterkt. Maar het is vooral buitengewoon vermoeiend om de hele dag te letten op wat anderen doen en dit te kopiëren. Stella’s overspannenheid wordt voor een gedeelte verklaard doordat ze geen nee kan zeggen tegen collega’s, maar ook doordat ze haar autisme de hele dag actief moet maskeren.

Als Stella een man was geweest had ze nog steeds autisme gehad, maar dan had ze zich niet de hele dag met anderen hoeven bezighouden. Mannen met milde vormen van autisme kunnen maatschappelijk functioneren omdat ze passend – lees: weinig sociaal – werk vinden. Vrouwen zoals Stella worden gedwongen om toch sociaal te zijn. De problemen die hierdoor ontstaan, zoals depressies en burn-outs worden door dokters en psychologen gelukkig wel opgemerkt en behandeld. Maar het werkelijke probleem, autisme, blijft ondertussen bestaan.

Mannen krijgen veel vaker de stempels ADHD, pTsS en burn-out dan vrouwen

Populaire diagnose: die man is een narcist

Ook mannen worden niet altijd juist gediagnosticeerd. Mannen met een borderline persoonlijkheidsstoornis bijvoorbeeld hebben, net als vrouwen met die aandoening, de neiging anderen beurtelings op te hemelen en te bekritiseren. Zelf kunnen ze kritiek maar slecht verdragen. Op afwijzing kunnen ze zelfs heel heftig reageren, vaak met impulsief gedrag zoals drank- en drugsgebruik, of ruzie zoeken tot gevolg.

Tegenwoordig worden zulke mannen vaak ‘narcistisch’ gevonden, een populaire diagnose onder psychologen en bij het grote publiek. Soms worden deze mannen behandeld voor een verslaving, of moeten ze van de rechter op een cursus agressieregulatie. Zulke behandelingen kunnen natuurlijk wel enig goed doen, maar de ware klachten blijven – opnieuw – bestaan.

Zelfs een veelvoorkomende klacht als depressie (een op de vijf personen krijgt er in zijn of haar leven ten minste eenmaal mee te maken) wordt bij mannen vaak gemist. Vrouwen met een depressie gedragen zich zoals we verwachten: ze zijn somber en verdrietig, trekken zich terug uit het sociale leven en worden stiller. Mannen met een depressie gedragen zich heel anders. Ze zijn vaak boos of geïrriteerd en ze vertonen impulsief gedrag, van drinken en gokken tot een pornoverslaving. Doordat de meeste aandacht uitgaat naar dit gedrag blijft hun depressie, een dodelijke aandoening in vijftien procent van de gevallen, onder de radar.

Boze vrouwen zijn nog steeds taboe. Ze leren van jongs af aan dat ze altijd gezellig en sociaal moeten zijn

Mannen en vrouwen krijgen andere stempels

Het zijn dus vaak vooroordelen over mannen en vrouwen die bepalen welk stempel je krijgt bij depressie, autisme en borderlineklachten. Mannen krijgen veel vaker dan vrouwen de stempels ADHD, posttraumatische stressstoornis en burn-out. Bij vrouwen worden eerder angsten en eetstoornissen vastgesteld. Vrouwen met een psychose vinden we al snel manisch en dus hebben ze een bipolaire stoornis, terwijl bij psychotische mannen eerder een diagnose wordt gezocht in het schizofrenie- spectrum. Zulke verschillen in diagnostiek zijn niet alleen wetenschappelijk interessant. Diagnoses hebben grote gevolgen voor de medicatie en de behandelingen die worden gekozen. Het is dus goed dat we steeds meer kijken naar individuele personen.

De grootste M/V vooroordelen

  • Mannen komen van Mars: ze willen alles zelf doen en kunnen niet tegen kritiek.

  • Vrouwen komen van Venus: ze zetten hun man op de eerste plaats en cijferen zichzelf weg.

  • Mannen spreken de taal van het handelen: ze zeggen niet: ‘Ik hou van je’, maar verven het tuinhek.

  • Vrouwen spreken de taal van het gevoel: als ze zich gehoord en gezien voelen, verven ze dat tuinhek zelf.

  • Een vrouw heeft een olifantengeheugen: elke misstap die haar man ooit heeft begaan, wordt tegen hem gebruikt.

  • Als je denkt dat deze uitspraken kloppen, ben je (lichtelijk) bevooroordeeld. Zoek de komende tijd naar vrouwen die niet tegen kritiek kunnen, naar mannen die zichzelf wegcijferen, et cetera. Je zult nog opkijken!

Wat is er aan de hand met Dione?

Dione is de baas van een groot advocatenkantoor. Ze is gelukkig met haar werk. Ze woont in een fijn huis op een mooie plek. Ze heeft vriendinnen bij de vleet. Maar het lukt haar niet om een serieuze relatie met een man aan te knopen. Na enkele maanden vinden mannen haar vaak te dominant, vertelt Dione. Ze zou te veel bezig zijn met haar werk en te weinig met de relatie. Ze heeft de verkeerde humor en matcht niet met de vrienden van geliefdes. Dione vermoedt dat ze ‘geen goed relatiemateriaal’ is omdat ze als kind betast is door een oom. Vanwege deze incestueuze geschiedenis onderzoeken we eerst de mogelijkheid dat Dione een borderlineprobleem heeft (de helft van alle vrouwen met een borderline persoonlijkheidsstoornis is slachtoffer van seksueel geweld). Maar daarvoor, noch voor andere ‘vrouwelijke’ aandoeningen zoals angsten of een depressie vinden we aanwijzingen.

Is Dione dan misschien een narcist of heeft ze symptomen van autisme? Dat zijn misschien ‘mannelijke’ stoornissen, maar Dione heeft ook een ‘mannelijke’ carrière en dito machtspositie in de maatschappij. Maar nee, Dione vertoont geen van de symptomen die bij deze stoornissen horen, zoals een laag zelfbeeld, een gebrek aan inlevingsvermogen of een allergie voor kritiek.

Wel is ze inderdaad dominant in gesprekken. Ze vertelt graag schuine, een tikje seksistische moppen. Ze drinkt te veel alcohol. Haar gewicht is aan de hoge kant en ze verzorgt zichzelf slecht. Ze heeft een chronisch slaaptekort omdat ze vaak tot laat in de avond doorwerkt. Dione gedraagt zich, kortom, zoals veel mannen zich gedragen. Welke diagnose, if any, moeten we daarop plakken? Een ‘mannelijke persoonlijkheidsstoornis’?

Dat is natuurlijk een grap, maar het is een feit dat vrouwen steeds meer op mannen gaan lijken. Als ze eenmaal het idee hebben losgelaten dat ze ‘typisch vrouwelijk’ moeten zijn, gedragen vrouwen zich soms net zo macho, egocentrisch en wereldvreemd als mannen kunnen doen. We zouden vrouwen dan ook veel vaker mannelijke diagnoses kunnen toekennen, zoals narcisme, chronische stress en autisme.

Vooroordelen verwarren de dokter

Het omgekeerde is ook waar. Mannen blijken net zo veel emoties te hebben als vrouwen en ze kunnen net zo onzeker zijn als het ‘zwakke geslacht’. We zouden mannen dus veel vaker kunnen diagnosticeren met angsten of depressies.

Maar dit gebeurt nog maar weinig. Vooroordelen over mannen en vrouwen blijven de blik van dokters en psychologen vertroebelen, ook al zijn onder hen de vrouwen tegenwoordig in de meerderheid. Waarschijnlijk baseren zij hun oordelen nog te veel op oud onderzoek en op historische diagnostische indelingen, waarin dezelfde vooroordelen een rol hebben gespeeld.

En natuurlijk zijn dokters en psychologen, of dat nou mannen of vrouwen zijn, ook maar gewoon mensen. Ze maken deel uit van een maatschappij waarin de seksen elkaar steeds weer in nauwe keurslijven duwen vanwege hardnekkige vooroordelen (om van de andere genders nog maar te zwijgen). Het is dus moeilijk om zuivere diagnostiek te bedrijven.

Dione mag trots zijn

Dione zegt uiteindelijk: ‘Misschien ben ik te veel one of the guys. Ik ben niet spannend genoeg, niet anders genoeg, te weinig een meisje.’ Deze uitspraak kun je een teken van vooruitgang noemen, omdat Dione niet meer automatisch aanneemt dat ze ziek of gestoord is. Maar ze neemt nog steeds aan, zoals vrouwen hebben geleerd te doen, dat het allemaal aan haar ligt. Mijn conclusie is dat er niets mis is met haar. Ik kan geen diagnose stellen omdat ze niet aan een aandoening lijdt of psychisch gestoord is.

Deze conclusie werkt buitengewoon motiverend op Dione. Als we elkaar een maand later voor het laatst spreken is ze gestopt met drinken en begonnen met sporten. Op advies van een vriendin is ze zichzelf beter gaan verzorgen. ‘Als er niets mis is met me’, zegt Dione, ‘mag ik best wat trotser op mezelf zijn.’ Ze heeft voorzichtige verkering met een leuke man. Dione belooft iets van zich te laten horen als de magische grens van zes maanden is bereikt.

Lees ook deze bijlage

Veiligheid in je relatie

Een relatie voelt emotioneel veilig als geliefden elkaar volledig vertrouwen en zich verbonden voelen, zonder elkaar te verstikken. Maar hoe krijg je dat als stel voor elkaar?

Verder lezen
Lees meer over: Gezonde geest en Samen leven

Registreer nu bij RADAR+

RADAR+ biedt waardevolle tips om gezond te blijven van lijf & geest! Maak nu een gratis account aan en lees meteen meer!

Registreer nu

Log in om de reacties te lezen (1)

JAN Berge van den
21-03-2021 om 11:30

Lijkt wel een sprookje Eind goed Al goed ?

Praat mee