Omgaan met iemand die ziek is. Kan ik iets voor je doen?

Omgaan met iemand die ziek is, vinden veel mensen lastig. Ga je op bezoek of stuur je een kaartje, en wat zet je daar dan op? Tips om een zieke te helpen én tips als je degene bent die hulp nodig heeft.

1. Voor de omgeving

Praat niet, maar luister
‘Schat, ik weet precies hoe je je voelt.’ Of: ‘Een kennis van mijn nicht had dat ook, en die was zo weer beter.’ Mensen kunnen behoorlijk ongelukkig uit de hoek komen in een gesprek met een zieke. Als je niet weet wat je moet zeggen, zeg dan zo min mogelijk. Stel vooral vragen. Want iemand die ziek is, heeft vaak meer behoefte aan een luisterend oor dan een pratende mond.

‘We doen ongelukkige uitspraken omdat we te vroeg gaan praten. Terwijl je altijd eerst heel lang moet luisteren. Hoe meer je luistert, des te kleiner de kans dat je iets verkeerds zegt’, stelt Manu Keirse, auteur van Helpen bij ziekte en pijn. Ben je bang voor ongemakkelijke stiltes, denk dan van tevoren na over de vragen die je wilt stellen. Dat mogen, volgens psycholoog Jeannette Bolck, ook best banale vragen zijn. Zoals: kun je nog poepen? ‘Als iemand moeite heeft met naar de wc te gaan, kan hij daar erg mee zitten. En dan kan het fijn zijn als iemand ernaar vraagt. Zeg er wel meteen bij dat je het ook begrijpt als de zieke geen zin heeft om daarover te praten.’

Maak je hulp concreet
Het is zo gemakkelijk gezegd: je kunt me altijd bellen als er iets is. Maar wat doe je als dat telefoontje niet komt? Keirse: ‘Mensen met een ernstige ziekte hebben vaak niet genoeg kracht om zelf het initiatief te nemen. Dat moet hun omgeving voor hen doen.’ Doe dus zelf een concreet voorstel, bijvoorbeeld: ik kom volgende week woensdagavond voor je koken. Niet alleen datum en tijd zijn belangrijk, maar ook wat je gaat doen. Je kunt samen praten of iets leuks gaan doen of je helpt iemand met iets praktisch, zoals het gras maaien, boodschappen doen of de hond uitlaten. Kom zelf met een plan.

Doe niet (gemaakt) positief
Een goede vriendin heeft een borstamputatie ondergaan. Je
probeert haar op te beuren en zegt: ‘Je mag blij zijn dat de arts de tumor volledig heeft kunnen weghalen. Het had ook heel anders kunnen aflopen.’ Dat klinkt misschien positief, maar volgens Keirse is het maar de vraag of je haar daarmee troost. ‘We hebben vaak de neiging de situatie voor een ander op positieve wijze in te vullen, in plaats van iemand zelf te laten vertellen wat het hem of haar doet. De meeste mensen voelen zich niet beter door de – impliciete – mededeling: het is eigenlijk niet zo erg wat jij meemaakt.’

Vertel over je eigen zorgen
‘Goed’, antwoord je als een ziek familielid vraagt hoe het met jóú gaat. Eigenlijk maak je je druk om de grote reorganisatie op je werk, maar dat lijkt zo futiel bij de problemen waar hij mee worstelt. ‘Toch kan het goed zijn om wél over je eigen zorgen te praten. Dat verkleint de kloof. Anders is hij de zieke mét problemen en jij de niet-zieke zonder problemen. Het kan voor iemand die ziek is bovendien ook fijn zijn om te horen dat hij niet de enige is die worstelt’, zegt psycholoog Bolck.
Maar wees voorzichtig, niet iedere zieke zal openstaan voor de ellende van een ander. Accepteer het dan ook als iemand daar – tijdelijk – niets mee kan. ‘Soms kunnen patiënten het niet opbrengen om naar de problemen van anderen te luisteren. Omdat ze veel pijn hebben of net slecht nieuws te horen hebben gekregen. Check dat even voor je van wal steekt’, zegt Bolck.

Durf niet perfect te zijn
De kans is groot dat je op enig moment toch iets ongelukkigs zegt. ‘Wees dan niet te streng voor jezelf, maar denk: ik was er wel’, zegt Bolck. Volgens de psycholoog is dat wat mensen uiteindelijk ook onthouden. Ze vergelijkt het met de uitvaart van een dierbare. ‘Jaren later weet je vaak precies nog wie er zijn geweest. Maar niet wat ze toen allemaal hebben gezegd.’ Volgens Bolck helpt het ook om je eigen rol te relativeren. ‘De zieke heeft echt wel wat anders aan zijn hoofd dan de hele dag na te denken over wat jij precies hebt gezegd of gedaan.’

2. Voor de patiënt

Denk na over je eigen oordelen
Inge Dekker kreeg op haar vijftiende last van extreme vermoeidheid en haar spieren. Een paar jaar later werd de diagnose CVS gesteld, ook wel bekend als het chronischevermoeidheidssyndroom. ‘Omdat ik bang was dat mensen mij niet zouden geloven of een aansteller zouden vinden, ging ik stoer doen en het zo veel mogelijk verbergen’, vertelt Dekker.
Denk daarom na over je eigen oordelen over je ziekte, zoals: ik ben zwak, ik laat het afweten, ik kan geen goede ouder/vriend/collega zijn. ‘Als je je eigen oordeel kunt doorzien en loslaten, wordt het makkelijker om je klachten te laten zien aan anderen. En reageren mensen ook anders’, zegt Dekker, die nu jongeren met een chronische ziekte coacht. Het risico bestaat bovendien dat je je eigen opvattingen projecteert op anderen. Het kan helpen om vrienden of familie te vragen of zij er ook zo over denken. Dekker: ‘Ik ben aan allerlei mensen gaan vragen of ze me zwak vonden. Niemand zei ja.’

Wacht niet te lang
Wacht niet te lang met hulp vragen. ‘Wanneer je het te lang uitstelt, komt er veel druk op te liggen op het moment dat je het wel doet. Je geeft iemand dan bijna niet meer de kans om nee te zeggen’, aldus Dekker.
Bied de ander altijd een uitweg, waardoor hij zich bij een weigering minder bezwaard voelt. En benader niet altijd dezelfde mensen.
‘Het risico bestaat dat je steeds bij je ouders of partner uitkomt. Omdat zij het dichtst bij je staan. Maar het is voor hen ook weleens fijn als iemand anders jou naar het ziekenhuis brengt of op je kind past.’

TIP
Stuur een mail naar een groep mensen waarin je om hulp vraagt. Schrijf dat je het lastig vindt om om hulp te vragen, maar dat je het fijn vindt als mensen je willen helpen.
Een voordeel van zo’n mail is dat je concreet moet maken welke hulp je nodig hebt.
Dekker: ‘Wees duidelijk over wat je zou willen van de ander. Dus geen lang verhaal over je klachten, maar een concrete vraag.’

Durf hulp aan te nemen
Hulp vrágen is vaak niet alleen lastig, die aannemen ook. Dekker herinnert zich dat een vriendin op vakantie aanbood om haar boodschappentas te dragen. ‘Nee hoor, het gaat wel’, zei ik meteen. Terwijl het eigenlijk heel fijn was dat ze dat aanbood. Maar ik wilde haar niet tot last zijn.’ Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt juist dat mensen heel gelukkig worden van een ander hulp bieden. Dus draai het om: neem de hulp niet aan voor jezelf, maar om de ander een plezier te doen!

Leg het uit
Jij weet precies hoe een dag in het ziekenhuis eruitziet. En op welk moment van de dag je je het beroerdst voelt. Maar je omgeving weet dat allemaal niet. Een vriendin staat de ene dag bij jou schoon te maken en ziet je de volgende dag gezellig winkelen. Dan is het handig als je hebt uitgelegd dat je klachten heel wisselend kunnen zijn. Bolck: ‘Jij hebt
ook gaandeweg moeten leren wat jouw ziekte inhoudt. Ook je omgeving heeft tijd en uitleg nodig. Ga er niet te snel van uit dat ze het
allemaal wel begrijpen.’

Toon empathie
Het is fijn als mensen empathie voor jou tonen, maar andersom is het ook goed om erbij stil te staan hoe lastig het voor hen is. Allereerst hebben ze vaak hun eigen verdriet: ze moeten eraan wennen dat je niet meer je oude rol kunt vervullen of zijn bang je te verliezen. Daarnaast voelen ze zich vaak machteloos. Of ze denken: zoiets zou mij dus ook kunnen overkomen. Of ze vinden je misschien ook wel een lastige zieke. ‘Een depressieve vrouw uit mijn praktijk was erg boos op haar beste vriend omdat hij het in haar ogen liet afweten. Ik probeerde haar te laten inzien dat het voor hem ook niet gemakkelijk moest zijn om met haar om te gaan’, vertelt Bolck. Een simpel: ‘Ik begrijp dat het voor jou ook niet gemakkelijk is’, kan de afstand verkleinen.
Al is empathie tonen soms behoorlijk lastig, weet Dekker. ‘Als je zelf worstelt met de acceptatie en gevolgen van je ziekte, dan heb je soms geen ruimte om stil te staan bij hoe het voor de mensen om je heen is. Benoem het als dat niet lukt. En stel voor dat ze er met iemand anders over praten.’