We doen alles voor likes, hartjes en volgers. Waarom?
Mensen onthullen net zoveel over zichzelf op tv of social media als bij een therapeut die aan geheimhouding is gebonden. Waarom doen we dat in vredesnaam?
Je kunt de tv niet aanzetten of doodgewone mensen vertellen over hun grootste angsten, diepste depressies en naarste trauma’s. Patiënten met een dwangstoornis tonen hun gigantische stress open en bloot op camera als ze met hulp van een tv-therapeut – dat dan weer wel – proberen die te gaan beheersen. Maar ook mensen zonder mentale problemen laten alles zien: hun horrortatoeages en ingegroeide teennagels, hun slecht verbouwde huizen, hun geworstel met buren en huisgenoten.
Wat bezielt die lui? Gaat het om de roem? In 1968 voorspelde Andy Warhol dat iedereen in de toekomst vijftien minuten wereldberoemd zou zijn. Is die toekomst nu aangebroken? Als dat zo is, snappen we nog steeds de clou niet van Warhols uitspraak: want als iederéén beroemd is, wat stelt roem dan nog voor?
Influencers delen foto’s van zichzelf. Punt. Ze tonen niet eens hun leed, ze doen geen kunstje, ze presteren niets
Op social media is het nog erger. Influencers delen foto’s van zichzelf. Punt. Ze tonen niet eens hun leed, ze doen geen kunstje, ze presteren niets. We zien alleen hun gezicht of hun lichaam.
Lachend meisje zit op rots op Ibiza. Jongen met ontbloot bovenlijf kijkt broeierig naar ondergaande zon. Jonge vrouw toont roze haardos in kapsalon te Dubai. Waarom? Een influencer wil natuurlijk geld verdienen aan ‘samenwerkingen’, zoals reclames in die wereld heten. Maar naarmate het aantal influencers groeit, lopen de verdiensten per persoon terug. Straks is iedereen iets aan het verkopen aan slechts één ander persoon.
Het is, kortom, niet logisch om geld en roem te willen vergaren door je privéleven op straat te gooien. Er moet dus een (psycho)logische reden zijn waarom mensen hun privacy in de waagschaal stellen. Wat is die reden? En is het wel verstandig om alles openbaar te maken?
Na het filmpje moest Emma verhuizen
Emma is vanuit Den Haag verhuisd naar het oosten van het land, maar misschien is dat nog niet ver genoeg. Vijf jaar geleden, op haar zestiende, maakten twee jongens een filmpje van haar. Emma was op een feestje out gegaan na overmatig drank- en drugsgebruik. Op het filmpje is ze gedeeltelijk bloot te zien en een van de jongens doet alsof hij seks met haar heeft. Dit filmpje werd gedeeld op een populaire app, waarna het grote pesten een aanvang nam. Emma ging uiteindelijk van school en deed staatsexamen. Nu studeert ze in een verre stad, maar het filmpje duikt nog regelmatig op.
Emma lijdt aan posttraumatische stress als ze bij me komt. Ze blowt te veel. Maar de schaamte zit haar nog het meest dwars. Hoe heeft ze zo stom kunnen zijn? Ze kan er weliswaar niks aan doen dat het filmpje is gemaakt en verspreid, maar ze had wel te veel gedronken en geblowd om nog controle te houden. Haar toekomst staat op losse schroeven, want ook werkgevers kunnen googelen. Haar sociale leven heeft danig te lijden onder het verleden. Op feestjes stoten mensen elkaar aan als ze binnenkomt, dus die bezoekt ze liever niet meer. Om de eerder gestelde vraag te beantwoorden: nee, het is dus niet verstandig om alles openbaar te maken. En gedwongen openbaarheid is zelfs schadelijk, vraag dat maar aan Emma.
Zijn wij nou zo dom?
Mensen die het slachtoffer worden van identiteitsfraude – iemand steelt persoonlijke, meestal financiële gegevens en geeft zich online voor jou uit – kampen net als Emma met ernstige stress. Ze worden schrikachtig en bang, hun vertrouwen in andere mensen verdwijnt. Los van de financiële schade die ze lijden doordat iemand hun bankgegevens kaapt, voelen ze zich verraden en smerig.
Deze voorbeelden van gedwongen openbaarheid geven te denken – maar dat doen we niet. In plaats van voorzichtig te zijn gooien we vrijwillig al onze privégegevens op straat. We delen selfies en foto’s van de kinderen, we laten iedereen zien wanneer, met wie en waar we met vakantie gaan en ventileren ongebreideld meningen over alles waar we ons over opwinden.
Bovendien zijn we reuzeslordig met onze online privacy. We gebruiken een en hetzelfde wachtwoord voor al onze websites en apps. We vinden een Virtueel Particulier Netwerk te duur (als je niet weet wat VPN is, heb je een probleem) en we gebruiken gratis wifi waar we maar kunnen. Zijn wij nou zo dom? Of zit er iets anders achter onze roekeloosheid?
We vertellen graag over onszelf
Het verhaal van Emma staat niet op zichzelf. We kennen allemaal wel een verhaal zoals het hare, over online pesten en demoniseren, over slutshaming, cancelcultuur en identiteitsdiefstal. Toch blijven we onvoorzichtig. We willen zo graag gezien en gehoord worden dat we ons privéleven en onze gemoedsrust ervoor op het spel zetten.
Elke psycholoog weet hoe graag cliënten over zichzelf vertellen. Hoe graag mensen hun geheimen delen, hun hart luchten, het achterste van hun tong laten zien. Soms doen ze dat rechtstreeks en met veel woorden, vaker doen ze dat indirect, achteloos, in een bijzin. Maar vertellen doen ze. En niet alleen in de spreekkamer: op sociale media gebeurt precies hetzelfde. Mensen onthullen net zo veel over zichzelf aan een beeldscherm als aan een therapeut die aan geheimhouding is gebonden. Gezien worden is, kortom, een basisbehoefte. En die vervullen we graag online.
Eenzaamheid is vooral nu zo’n groot probleem omdat veel mensen, alleenstaanden én zelfs mensen die samenwonen, weinig direct communiceren. Social media vullen het gat dat in de echte maatschappij is ontstaan. Facebook, TikTok en Instagram moeten de kloof tussen mensen overbruggen – maar maken deze in feite alleen maar groter.
Gezien worden is een basisbehoefte. als je niet gezien wordt, kan dat je verdrietig of razend maken
We willen graag over onszelf vertellen omdat we gezien willen worden. We willen dat ons bestaan wordt erkend en als het even kan willen we worden bevestigd in onze meningen en overtuigingen. Dat is belangrijker dan onze privacy.
Die keuze maken we niet rationeel en zelden bewust. We doen dat op gevoel. De basis voor onze onvoorzichtigheid is het gevoel onkwetsbaar te zijn. Zoiets als Emma is overkomen, dat gebeurt ons niet. Dit noemen psychologen de illusie van veiligheid: het idee dat slechte dingen ons niet zullen overkomen. Na een schokkende gebeurtenis is de illusie van veiligheid het eerste wat kapotgaat. Emma leed aan posttraumatische stress, maar vooral ook aan schaamte. Ze schaamde zich kapot voor iets wat anderen haar hadden aangedaan. Zulke schaamte is de normale reactie op het besef dat je wel degelijk kwetsbaar bent en dat allerlei ellende je zomaar kan overkomen. Het verwerken van die schaamte is het moeilijkste deel bij het verwerken van een psychisch trauma.
Zo bewaak je je online privacy
-
Koop een VPN, een Virtueel Particulier Netwerk, waarmee je online je identiteit verbergt. Een VPN brengt een beveiligde verbinding tot stand tussen je smartphone of computer en een VPN-server. Zo houd je jezelf en je data veilig.
-
Gebruik verschillende wachtwoorden voor verschillende apps en websites.
-
Post geen foto’s of teksten als je onder invloed bent van alcohol of drugs.
-
Wees je ervan bewust dat het internet een openbare ruimte is, vergelijkbaar met een café waarin iedereen je kan zien en horen. Maar dan véél groter en met een enorme impact.
-
Post geen foto’s van andere mensen en kinderen zonder hun toestemming.
De onzekerheid van influencer Dries
Gehoord en gezien worden is dus een basisbehoefte en we proberen daarin te voorzien ten koste van onze privacy. Maar gehoord en gezien willen worden is ook een psychologisch verdedigingsmechanisme. Het is een narcistische verdediging tegen de schaamte die we voelen als we kwetsbaar zijn gebleken. En het bevredigen van deze basisbehoefte zorgt er maar al te vaak voor dat we ons alleen maar meer moeten verdedigen.
Een voorbeeld. Influencer Dries doet mee aan een datingprogramma op tv. Hij heeft een knap gezicht, een gespierd lichaam en een vlotte babbel. Dries wil graag de ware liefde vinden, maar ook meer volgers op Instagram overhouden aan zijn optreden. Helaas, al na een paar dagen gaat het mis. Dries merkt dat hij minder in beeld komt dan sommige andere deelnemers aan het programma. De vrouwen die meedoen zijn allemaal groter dan hij. Beide zaken maken hem onzeker. Zo onzeker zelfs, dat een afkeurende blik van een van de vrouwen hem in woede doet uitbarsten. Met als gevolg dat geen van de vrouwen nog met hem wil daten. Dit maakt hem nog razender.
In de gesprekken die ik naar aanleiding van dit voorval met hem voerde vertelde Dries over zijn ongelukkige jeugd. Zijn ouders negeerden hem omdat ze het te druk hadden met overleven. Dries schaamde zich erg over dit verleden en hij probeerde de schaamte op te lossen door aan zichzelf te werken. Hij ging naar de sportschool en deed allerlei diëten om een mooi lichaam te kweken. Ook zijn deelname aan het tv-programma had maar één doel, namelijk succesvol worden, gezien worden. En daardoor de waardering van andere mensen krijgen die hij vroeger nooit had gehad.
We hebben de waardering van anderen nodig om ons goed te voelen over onszelf. Dus doen we alles voor likes, hartjes en volgers
Zoek de waardering bij jezelf
Dit heet een narcistische verdediging, naar de mythologische Narcissus die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld. Narcistische zelfliefde is voor velen het antwoord op pijn en schaamte. We hebben de waardering van anderen nodig om ons goed te voelen over onszelf. Daarom doen we alles voor likes, hartjes en volgers. Maar dit is een riskante strategie, zoals het verhaal van Dries laat zien. De minste of geringste blijk van afkeuring kan ons razend maken, of verdrietig en somber.
Onze illusie van veiligheid wordt alleen maar fragieler als we proberen waardering te vinden bij andere mensen, omdat de mening van anderen nu eenmaal nog veranderlijker is dan het weer. Het is effectiever om de waardering voor wie je bent en wat je doet niet bij anderen te zoeken, maar bij jezelf – maar dan zonder te vervallen in de narcistische valkuil van de zelfliefde. Laat niet zien hoe mooi je bent, maar laat anderen zien hoe mooi zij zijn. En bewaak je online privacy. Deel vooral filmpjes van de kat en een zonsondergang op Terschelling, maar blijf zelf buiten beeld. En als je dan toch per se online wilt gaan, koop dan eerst even die VPN.
Door Jean-Pierre van de Ven
In editie Winter nr. 6 (2021)
