Wat is een gezond gewicht?

De boodschap van Body positivity is: vergeet het gangbare schoonheidsideaal en wees gelukkig met je lijf. Oók als je dik bent, of juist superdun. Goed voor je zelfbeeld, maar is het ook gezond? Dit zegt de medische wetenschap erover.

BMI

Of je een gezond gewicht hebt wordt vaak ­berekend aan de hand van je BMI. Dat is een index voor het gewicht in verhouding tot lichaams­lengte. Een BMI tussen 20 en 25 zou ideaal zijn. Die regel werd onlangs van tafel geveegd ­tijdens het congres van de European Society of ­Cardiology. Wetenschappers presenteerden een studie die negen jaar lang 142.000 mensen in 21 ­verschillende landen had gevolgd. Wat blijkt? Om hart- en vaatziekten te voorkomen, is conditie en kracht opbouwen belangrijker dan gewicht ­verliezen. En: uit de data blijkt dat een BMI tussen de 25 en 30 misschien zelfs iets gezonder is. Komt dat even goed uit in december.

Van vetcellen kom je nooit af

Mannen hebben 26 miljard vetcellen, vrouwen zelfs 35 miljard. Vetcellen kunnen groeien en krimpen, maar je raakt ze met geen mogelijk­heid kwijt. Elk jaar sterft 10 procent van de vetcellen een natuurlijke dood. Vervolgens vult het lichaam de gesneuvelde cellen razendsnel weer aan met een nieuw voorraadje. Sommige wetenschappers, zoals celbioloog Kirsty Spaling van het Karolinska Instituut in Zweden, denken dat dat een van de redenen is waarom mensen na gewichtsverlies vaak weer aankomen. Zelfs liposuctie is in veel gevallen geen blijvende oplossing. Een Amerikaanse studie uit 2011 liet zien dat vetcellen die operatief worden verwijderd, vaak binnen een jaar weer back in business zijn. 

Een dikke buik is ongezond

De heupen en dijen zijn plekken waar vaak vet wordt opgeslagen, vooral bij vrouwen. Daar is weinig mis mee: het is alleen ‘cosmetisch vet’ dat daar rustig zit en verder weinig kwaad doet. Anders wordt het als het lichaam vet op de buik gaat opslaan. In tegen­stelling tot heupvet is buikvet namelijk actief weefsel: het produceert ­gemene ontstekingsstofjes en hormonen die de vaten kapotmaken, de ­organen aantasten en zelfs depressief kunnen maken. Een gezonde buikomvang voor vrouwen ligt tussen de 68 en 80 centimeter. Een gezonde buikomvang voor mannen ligt tussen de 79 en 94 centimeter.

Oud en ondervoed in het ziekenhuis

Niet schrikken: 15 procent van de oudere patiënten in de Nederlandse zieken­huizen is op hun eerste opnamedag ondervoed. Op de afdeling geriatrie is zelfs 38 procent van de ouderen bij opname ondervoed. Tot overmaat van ramp verliest iemand tijdens een ziekenhuisopname ook nog eens een halve kilo tot een kilo aan spiermassa en 4 tot 10 procent van zijn spierkracht. De ­verhouding tussen vetweefsel en bot- en spiermassa raakt dan uit balans. 65+ en net een ziekenhuisopname achter de rug? Laat dat beschuitje met jam staan en eet eiwitten: kwark, vlees, vis, eieren, noten en andere eiwitrijke ­producten. Extra toetje na het eten mag best.

Weegt die puber wel genoeg?

Een iets te laag gewicht bij een kind of tiener is geen teken van ondervoeding. Gewicht en lengte zijn voor een groot deel erfelijk bepaald. Zolang het kind goed groeit en het gewicht niet afbuigt op de curve, is er geen reden tot zorg. Let wel op dat het gewicht niet opeens stil blijft staan. Ook afvallen in korte tijd is een alarmsignaal. In dat geval kan er sprake zijn van een ziekte of eetstoornis. Een tekort aan voedingsstoffen – eiwitten, essentiële vetzuren, vitamines en mineralen – ligt dan op de loer. Ook gaat het lichaam dan reservevoorraden uit vet- en spierweefsel aanspreken. Vooral de afbraak van spierweefsel is slecht voor de algehele gezondheid: zo gaat het afweersysteem minder goed werken, hebben infecties meer kans om toe te slaan en herstelt iemand ­minder goed na ziekte.

Gewicht is voor 60 procent erfelijk bepaald

Wilskracht bepaalt maar voor een klein deel hoe slank je bent. Gewicht is voor 60 procent erfelijk bepaald. Toch krijgen dikke mensen vaak te horen dat ze ‘gewoon’ minder moeten eten en meer moeten bewegen. Discriminatie, stelt Liesbeth van Rossum, internist-endocrinoloog en hoogleraar aan het Erasmus MC in Rotterdam. Zij wil een einde maken aan fatshaming en stelde al eens in NRC: ‘Slanke mensen halen zelf de normen voor gezond eten en bewegen ook vaak niet, maar hebben wel een oordeel over dikke mensen. Voor slanke mensen is het écht heel makkelijk praten, zij zijn genetisch beschermd.’

Hart- en vaatziekten op de loer

Overgewicht en met name veel buikvet is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Deels komt dat doordat vetcellen in de buikholte stoffen uitscheiden die vaatontstekingen veroorzaken. Ook gaat overgewicht vaak hand in hand met een hoge bloeddruk, te weinig bewegen en een te hoog cholesterolgehalte. Samen vergroten al die factoren de kans op bijvoorbeeld een hartinfarct of een beroerte. 

Overgewicht verantwoordelijk voor kanker

Overgewicht vergroot de kans op maar liefst tien verschillende soorten ­kanker: alvleesklierkanker, baarmoederkanker, borstkanker (bij vrouwen na de menopauze), darmkanker, eierstokkanker, galblaaskanker, leverkanker, nierkanker, prostaatkanker en slokdarmkanker. Volgens KWF Kankerbestrijding zijn overgewicht en ernstig overgewicht verantwoordelijk voor 4 procent van alle nieuwe kankerdiagnoses per jaar.

Eén op de vijf aan de drank

Een gastric bypass of maagomleiding kan een effectieve oplossing zijn bij ­ernstig overgewicht. Wel zijn er ook ­risico’s verbonden aan de ingreep, zoals trombose, lekkage en na­bloedingen. Erna kunnen complicaties optreden als maagzweren, galstenen of een ­afsluiting van de darmen. Ook blijkt uit onderzoek nog een ­andere, bijzondere ‘bijwerking’: een op de vijf mensen ontwikkelde na een gastric bypass een alcoholverslaving. Na een gastric bypass komt de alcohol veel sneller in de darmen terecht waardoor de hoeveelheid alcohol in het bloed sneller piekt. Bovendien blijft de alcohol ook langer in het lichaam. Ook verslaving aan pijnstillers ligt op de loer, zeker als je al voor de operatie pijnstillers gebruikte.