Waarom blijven jullie nog samen?
Er zijn stellen die elkaar het leven zuur maken en toch niet scheiden, hoe erg de situatie ook uit de hand loopt. Waarom doen ze elkaar niet weg? En als ze dan toch bij elkaar blijven, hoe kunnen ze het tij keren? Relatiepsycholoog Jean-Pierre van de Ven legt het uit.
Stellen die in relatietherapie gaan zijn over het algemeen niet haatdragend of gemeen. Ze ondermijnen elkaar niet en ze staan elkaar niet naar het leven. Zulke overdreven voorstellingen zijn meer iets voor films en boeken. In werkelijkheid willen mensen die relatietherapie zoeken proberen koste wat kost samen te blijven, ook al weten ze even niet hoe. Een heel andere categorie stellen tergt elkaar het bloed onder de nagels vandaan. Ze kwellen elkaar dagelijks met subtiele onaardigheden of met openlijk hatelijke opmerkingen. Ze saboteren elkaars leven door bijvoorbeeld de autosleutels te verstoppen of zonder overleg erfstukken te verkopen.
Soms is er sprake van fysiek geweld, denk aan een grappig bedoelde stomp die net te hard is – en erger. Maar deze mensen gaan niet uit elkaar en ze zoeken ook geen relatietherapie. Ze maken elkaar het leven onmogelijk terwijl iedereen denkt: waarom blijven jullie nog samen? Tja, waarom? Waarom blijf je bij iemand die je niet gelukkig maakt? Wat is het nut van een relatie die je niets anders oplevert dan stress en pijn?
Philip en Anna hebben elke dag ruzie
Vanwege zijn beroep, Philip is diplomaat, hebben hij en zijn vrouw Anna overal op de wereld gewoond. Ze hebben oorlogen, coups en overvallen meegemaakt. Omdat nooit zeker was hoelang ze ergens zouden blijven, is het stel nooit aan kinderen begonnen, ook al wilde Anna dat wel. In veel landen was Anna’s bewegingsvrijheid als vrouw beperkt. Nu zijn ze met pensioen en maken ze elke dag ruzie. De buren klagen over het lawaai en de politie heeft meer dan eens op de stoep gestaan. Als de wijkagent bij het zoveelste incident vraagt waarom Anna nog bij haar man blijft, zegt ze: ‘Hij heeft mijn leven verpest, nu verpest ik het zijne.’
Wrok en vergelding
Wrok is een belangrijke drijfveer voor mensen die zich benadeeld voelen door anderen. Hele carrières zijn erop gebouwd, bloedige vendetta’s, en ook ongelukkige relaties. Zelden spreken geliefden hun rancune zo duidelijk uit als Anna uit het voorbeeld. Soms zijn ze zich niet eens bewust van hun wraakgevoelens. Maar ze treiteren hun man of vrouw waar ze maar kunnen. Ze saboteren de carrière van de ander, ze weigeren te verhuizen of kinderen te krijgen alleen maar om de ander dwars te zitten, of ze saboteren het huishouden door al het geld uit te geven aan overbodige luxe.
De aanleiding voor deze wrok hoeft niet dramatisch te zijn. Een verschil van mening over een carrièrekeuze kan al voldoende zijn. Of een verkeerde opmerking aan het kraambed, verschillende opvoedingsstijlen, een financiële kwestie. En, natuurlijk, slippertjes. Onder zogenaamde ruimhartigheid gaat maar al te vaak een gekwetst ego schuil dat zint op vergelding.
Mark wordt steeds jaloerser
Dana heeft gezoend met een vriend van Mark. Dat gebeurde zes jaar geleden op een borrel van Marks werk en Dana biechtte het voorval nog diezelfde avond op. Het stel was pasgetrouwd, Mark wilde van een mug geen olifant maken; hij zag dat Dana spijt had. Het leven ging dus door. Maar Mark werd met de dag jaloerser. Hij ging Dana’s gangen na met apps op haar telefoon. Ging apart slapen ‘omdat ze zo snurkte’. Hij kreeg verschrikkelijke woede-uitbarstingen waar heel het jonge gezin voor sidderde. Mark reageert met hevige jaloezie en verbaal geweld op Dana’s zoenen met zijn collega, omdat hij zich afgewezen voelt. Dat is niet de eerste keer in zijn leven. Mark werd door een jeugdvriendin bedrogen met zijn beste vriend en sindsdien is het moeilijk voor hem om geliefden te vertrouwen. Dana’s pogingen om het vertrouwen terug te winnen, bijvoorbeeld door Mark toe te staan om tracking apps op haar telefoon te zetten, maken hem alleen maar wantrouwiger: want waarom zou ze dat toestaan als het niet nodig zou zijn?
Waarom scheiden zij niet? Veertig procent van de gescheiden Amerikanen noemt ‘ontevredenheid met de relatie’ als de voornaamste reden voor hun scheiding. In Nederland staat ‘op elkaar uitgekeken’ al decennialang boven aan de lijst met redenen voor een scheiding. De kans is dus groot dat ook mensen die samenblijven, ongeveer de helft van alle stellen, weleens ontevreden zijn of afstand voelen van elkaar. Van deze groep gaat slechts twintig tot dertig procent (schattingen variëren tussen onderzoekers en landen) in relatietherapie. Daar zijn allerlei redenen voor aan te wijzen.
Mensen ervaren relatieproblemen als een persoonlijk falen en willen het stigma van ‘mislukt’ zijn vermijden. In Nederland is relatietherapie bovendien duur sinds het niet meer wordt vergoed. En mensen beschouwen relatietherapie als laatste strohalm, waardoor ze veel te laat in therapie gaan, als ze dat al doen. Dus dat wordt scheiden? Nou, niet altijd dus. Er zijn geen cijfers bekend, maar een groot gedeelte van de mensen met ernstige relatieproblemen blijft bij elkaar. Ook daarvoor zijn weer allerlei redenen aan te wijzen. Zo willen mensen niet scheiden omdat het duur is, omdat hun geloof het verbiedt, of omdat ze het hun kinderen niet willen aandoen. En inderdaad is bekend dat kinderen van gescheiden ouders later ongezonder zijn dan leeftijdgenoten van wie de ouders samen zijn gebleven en ook dat deze kinderen later zelf grotere moeite hebben met het onderhouden van een duurzame relatie.
In dit van generatie op generatie doorgegeven onvermogen om zich veilig te hechten, zoals psychologen dat noemen, schuilt de voornaamste reden waarom veel mensen met ernstige relatieproblemen samenblijven. Ze klampen zich vast aan elke relatie ondanks de ruzies, het gebrek aan intimiteit, of het dodelijke zwijgen.
Angstig gehechte mensen
Hechting is het vermogen om je te binden aan een geliefde in openheid en vertrouwen. Uit onderzoek naar relatie-tevredenheid blijkt dat hechting op termijn, als een stel enige jaren bij elkaar is, de voornaamste factor is die bepaalt of ze samenblijven of niet. Gek genoeg kan een moeizame, onveilige hechtingsstijl twee tegengestelde effecten hebben. Mensen die zich moeilijk kunnen hechten gaan meestal scheiden, vaak meerdere keren in hun leven. Het lukt hun maar niet om een verbinding tot stand te brengen, dus gooien ze telkens de handdoek in de ring.
Veel andere mensen die moeilijk kunnen hechten blijven juist veel te lang bij een geliefde zonder de problemen aan te pakken. Als ze eindelijk een relatie hebben die langer duurt dan drie maanden bedenken ze zich wel twee keer voordat ze deze verbreken. Ze zijn, kortom, angstig in relaties. Ze zijn bang om hun liefde te verliezen door domme fouten. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat ze te lief zijn, of niet lief genoeg. Dat ze te veel voor zichzelf opkomen, of te weinig. Angstig gehechte mensen hebben het voorbeeld gehad van ouders met een lastige of mislukte relatie, of ze hebben zelf relaties gehad die telkens ontspoorden. Ze weten niet beter of relatieproblemen horen bij een relatie zoals tegenwind hoort bij fietsen. Er is niets aan te doen, dus waarom zou je proberen om iets te veranderen?
Stap 1: vergeef elkaar
Als je relatie van de ene ruzie naar de andere struikelt, als je partner je voortdurend pest, als jullie weinig intimiteit hebben, laat staan seks, als het nooit gewoon gezellig en rustig is, kun je uit elkaar gaan. Als er sprake is van geweld binnen je relatie is dat zelfs het beste wat je kunt doen. Maar het onderliggende probleem, jullie moeite met hechten, los je daarmee niet op.
En dat kan wel. Er bestaan tegenwoordig vormen van relatietherapie die niet alleen gaan over communiceren of taken verdelen, maar ook over de manier waarop mensen zich hechten aan een ander. Vooral in emotiegerichte therapie kun je ervaren hoe een veilige verbinding voelt, hoe je problemen oplost en elkaar de waarheid zegt zonder alles op het spel te zetten.
Natuurlijk kun je ook zelf aan de slag gaan. Het voornaamste daarbij is: elkaar vergeven. Volgens hoogleraar duurzame relaties Esther Kluwer is vergeving een van de pijlers onder een lange relatie. Vergissen is menselijk; in elke relatie gebeuren nare dingen. Dat kun je niet tegenhouden. Wel kun je voorkomen dat ergernissen omslaan in wrok. Elkaar vergeven begint met zelfcompassie. Erkennen dat je zelf (ook) fouten maakt, durven voelen dat je stom bezig bent geweest zonder je geliefde daarvan de schuld te geven, opent de weg naar vergiffenis.
De eerste stap voor Mark is durven voelen dat zijn emotionele reacties op Dana’s zoenen voortkomen uit persoonlijke trauma’s uit zijn verleden. Stap twee is aan Dana vertellen waar deze pijn vandaan komt. Zulke intimiteit creëert namelijk ruimte voor stap drie: elkaar vertrouwen. Want vertrouwen is gebaseerd op openheid. Als Mark in vertrouwen met Dana kan praten over zijn verdriet, merkt hij dat hun relatie niet elke keer op het spel hoeft te staan als er iets misgaat. En dat is de basis van een veilige hechting.
-
Door zelfreflectie creëer je de basis voor empathie. Sta stil bij je eigen imperfecties om compassie met jezelf en met de ander te kunnen voelen.
-
Ga vervolgens in gesprek. Vertel wat je dwarszit zonder de ander te beschuldigen. Luister actief (dus check en vraag door) als de ander vertelt over verdriet en pijn en erken de pijn die de ander heeft ervaren.
-
Verwacht niet dat één gesprek voldoende is. Herhaal dit gesprek totdat je merkt dat alles is uitgesproken en is ontdaan van de grootste emotie.
-
Zet een streep onder het verleden door een symbolisch gebaar, zoals een cadeautje, een activiteit of een brief aan elkaar.