Pubers, social media & privacy

Natuurlijk storm je niet zomaar de kamer van je tienerdochter binnen. We gunnen onze pubers hun privacy. Maar wat gebeurt er allemaal in hun online leven? Journalist Saskia Smith is moeder van twee pubers. ‘Tussen de duizenden volgers die mijn dochter van dertien had, stonden opvallend veel mannen met ontbloot bovenlijf.’

Nee, mijn dochter was niet blij toen ik een paar jaar geleden door een uit de hand gelopen WhatsApp-gesprek van haar scrolde. Huilend keek ze hoe ik berichtje na berichtje las. Berichtjes waarin plagen overging in pesten. Ik snapte opeens waarom ze zo teruggetrokken was, waarom ze met tegenzin naar school ging. In een groepsapp hadden een paar meisjes zich tegen haar gekeerd, waarop mijn dochter op haar beurt zich tegen hen keerde. Het was niet fraai wat ik las, van alle betrokkenen overigens, ook van mijn dochter. In een poging het offline op te lossen stuitte ik op drie begripvolle ouders en op een die vond dat het niet onze zaak was, en dat onze dochters het maar met elkaar moesten oplossen. Aan de ene kant had deze moeder gelijk, kinderen moeten zelfredzaam zijn, maar aan de andere kant hadden we het hier over vijf twaalfjarige meisjes! Die waren gewoon nog te jong om dit met elkaar uit te vogelen. Zelfredzaamheid moet je tenslotte ook leren.
Toch zette dit voorval me aan het denken. Is dat wat er op social media gebeurt louter een zaak van onze kinderen of moeten we daar als ouders bovenop zitten? Hoe zit dat met kinderen en hun privacy? Thuis hanteer ik vaak het ‘wie betaalt bepaalt-principe’. Ik mag, vind ik, zo nu en dan op hun telefoon kijken omdat die op papier gewoon van mij is. Mijn kinderen denken daar anders over. Die hebben alles met minimaal twee wachtwoorden beveiligd, die ze ook nog eens wekelijks veranderen. Ze roepen om de haverklap dat ze een ‘eigen’ leven hebben. Waarmee ze zoveel bedoelen als: bemoei je er niet mee.

Zo lang dat maar goed gaat

Dat akkefietje met mijn dochter liep uiteindelijk met een sisser af, maar het had niet zover hoeven komen als ik eerder een blik op haar berichtjes had geworpen. Het was sowieso een goede aanleiding om thuis weer eens over social-mediagebruik te praten. Wat post je wel en wat niet? Wat zeg je online tegen iemand, en wat offline? Maar ook: mogen we als ouders onze neuzen steken in hun online zaakjes? Ik maakte een afspraak met hen: dat ik, zolang ik het gevoel had dat het goed met ze ging, hun berichtjes niet zou lezen. Maar dat ik wel af en toe samen met hen door hun social media- kanalen ga om te kijken wat ze daar aan het doen zijn. En met wie

Roy Smith is technologiemanager en heeft een dochter van 15 en een zoon van 13. ‘We hanteren een vertrouwensbeleid: we vertrouwen erop dat onze kinderen naar ons toe komen als er iets vervelends op social media gebeurt. Dat vertrouwen hebben ze wel moeten verdienen. In het begin hebben we gecheckt op wat voor soort social media ze zich begeven en wie hun online vrienden zijn, en zijn we ook heel open geweest over de gevaren. Onze dochter heeft een tijd lang een fan-account voor Selena Gomez gehad. Dat was een open Instagram-account waar ze op een gegeven moment meer dan 20.000 volgers had. Daar werden ook minder leuke discussies gevoerd, maar ik heb nooit het gevoel gehad dat ik moest ingrijpen. Wel bleven we met haar in gesprek: voel je je er nog oké bij? Dat account is nu gesloten. Ze heeft er een vriend aan over gehouden uit Iran, een jongen die net als haar fan is. Ze appen en facetimen af en toe, en daar vertelt ze gewoon over. Ik denk dat in een open sfeer kinderen minder snel geneigd zijn tot stiekem gedrag.’

Blijf praten over pesten en pikante foto’s

Uit een onderzoek van de website J/M Ouders blijkt dat bijna de helft van alle ouders de telefoon van hun kind checkt. 48 procent loopt ongevraagd door appjes, berichtjes en foto’s van hun zoon of dochter.
Opvallend detail: door dat te doen ben je strafbaar. In het Verdrag voor de Rechten van het Kind staat namelijk dat niemand zonder toestemming brieven of berichtjes van een kind mag lezen. Anders schend je de privacy van je kind. En hoewel privacy een groot goed is, en blijkbaar ook een recht, schuurt het wel. Want als ouder ben je ook verantwoordelijk voor je kind en moet je je kind beschermen. Sterker nog, dat laatste staat in datzelfde verdrag: dat je als ouder je kind moet opvoeden en begeleiden. Oók op het gebied van social media.
Freek Zwanenberg werkt bij Bureau Jeugd & Media en geeft lezingen aan ouders over omgang media en kinderen. ‘Er zijn geen vaste richtlijnen als het gaat om privacy. Het is ook heel abstract voor kinderen, want wat is dat eigenlijk? In het begin zullen kinderen het prima vinden als je over hun schouder meekijkt, maar als ze naar de middelbare school gaan willen ze dat niet meer. Dat hoort ook bij die levensfase, een puber laat je meer los.’ Het is volgens hem belangrijk om met je kind in gesprek te blijven over hoe je met elkaar omgaat via een scherm. Maar ook dat digitaal handelen gevolgen kan hebben, bijvoorbeeld bij pesten of een pikante foto sturen. ‘Als je met je kind van meet af aan over dit soort dingen praat, bouw je een vertrouwensband op. Is er dan echt iets aan de hand, zal je kind sneller erover durven praten.’
En toch blijft dat loslaten lastig. Ik wil mijn pubers, mijn zoon is 16 en mijn dochter 13, zelf verantwoordelijk laten zijn voor wat ze posten, schrijven en tikken. Maar soms zie ik ook hoe naïef ze kunnen zijn. Mijn dochter had een van haar social media-accounts op openbaar gezet, terwijl onze regel is dat hun accounts privé moeten zijn. Binnen no time had ze duizenden volgers. Geweldig vond ze dat, maar toen ik door al die nieuwe ‘vrienden’ scrolde zag ik opvallend veel mannen met ontbloot bovenlijf en rondborstige vrouwen met minuscule bikini’s aan. Niet bepaald de vrienden die bij een dertienjarige passen. Het account ging onder hevig protest weer op slot en minimaal de helft van haar nieuwe contacten verdween naar de prullenbak. Woest was ze, maar toen een paar weken later een vriendinnetje vervelende avances van mannen via privéberichtjes kreeg, snapte ze ook waarom wij hadden ingegrepen. 

Machteld Stilting is journalist en taaltrainer en heeft een dochter van 14 en een zoon van 13. ‘Over social media zijn we thuis heel vrij en open, we praten over alles, ook over dingen die gebeuren of zouden kunnen gebeuren. Bijvoorbeeld naar aanleiding van een Netflix-serie als 13 Reasons Why over wat ‘onschuldig’ pesten of iemand buitensluiten voor gevolgen kan hebben. Maar ook over mannen die zich voordoen als jonge jongens en je vragen naaktfoto’s op te sturen. Op Facebook en Instagram zijn we vrienden en volgers van onze kinderen. We zien dus al veel voorbijkomen, maar ik ga echt geen honderden reacties nalopen. Ik ga ervan uit dat ze ermee komen als er iets raars gebeurt. Mijn dochter vertelde een tijd terug dat ze een ‘rare vent’ die ‘rare vragen’ stelde direct had geblokt. Ook vertelde ze laatst dat haar foto’s waren gebruikt door een ander meisje bij haar eigen profiel. Mijn dochter heeft dat samen met haar keurig opgelost. En wij krijgen volledig verslag.’

Of een vieze kerel van 40

Aan de andere kan kun je ook te bezorgd zijn als ouder. Die keer dat mijn dochter wilde afspreken met een meisje dat ze via Instagram had ontmoet was mijn reactie nogal hysterisch. In mijn hoofd speelde onmiddellijk het zwartste doemscenario af: dit schattige meisje was ongetwijfeld een vieze kerel van 40. Mijn reactie; schreeuwen hoe ze zo stom had kunnen zijn, had niet alleen mijn dochter gekrenkt, maar zorgde er ook voor dat een gesprek hierover meteen een nare bijsmaak had. Het is helemaal niet erg om uit te leggen dat niet iedereen goede bedoelingen heeft en dat er achter een account van een meisje ook een volwassen man kan schuilen, maar dat werkt toch het beste als je dat op een beetje rustige toon doet. Nu werd het door hysterie en angst omringd. En vooral dat laatste wilde ik niet. Mijn angst moest niet die van haar worden. Het liep gelukkig goed af. Toen ik mezelf weer had herpakt, stelde ik voor dat de moeder van dat meisje mij even zou bellen zodat ik een en ander kon verifiëren. Mijn dochter vond het be-lache-lijk, en zei dat ik haar voor schut zette, maar ik was onverbiddelijk. Als ze wilde afspreken, dan was het onder deze voorwaarde. Zo raar was mijn voorwaarde niet, zo bleek al snel. De moeder van dat meisje – het account was dus gelukkig niet van een rare man – had hetzelfde idee geopperd. Nadat we beiden wisten dat het oké was, konden onze dochters afspreken

Wees zuinig met de informatie die je deelt

Waarom vinden we privacy toch zo belangrijk? Ik kreeg vroeger nog net geen draai om mijn oren als ik de post van mijn ouders openmaakte, zelfs als het alleen maar reclame was. Dat waar je naam niet op staat, is niet voor jouw ogen bestemd, zo is mij als kind ingeprent. Maar wat als ik die paar keer dat het bijna misging niet had ingegrepen? Zwanenberg: ‘Als je kind geen verantwoordelijk gedrag vertoont, moet je ze daarop aanspreken. Maar dat is ook lastig, want je loopt als ouder vaak achter de feiten aan. Pestgedrag bijvoorbeeld is vaak al maanden bezig voor ouders erachter komen.’ Net als in het echte leven kun je je kind niet altijd beschermen tegen gevaar. Een verkeerd begrepen appje, een blootfoto die circuleert, dreigementen, het gebeurt allemaal online. Voor kinderen is het belangrijk dat ze weten: het kan gebeuren, maar het kan ook opgelost worden. Zwanenberg: ‘Lees je in de krant over cyberpesten, of foto’s die ongewild zijn verspreid, ga dan met je kind in gesprek hierover. Laat zien wat er kan gebeuren. Dan krijgen ze er een gevoel bij en wordt het minder abstract.’ Hij wil ook benadrukken dat kinderen zich bewust moeten worden van hun ‘digitale schaduw’. Alles, maar dan ook echt alles wat ze online zetten wordt bewaard. ‘Als je kind op Instagram post dat hij of zij zich bijvoorbeeld depressief voelt, wordt dat opgeslagen. Wie weet kun je over tien jaar zo complete psychologische profielen kopen bij bedrijven als Facebook. Waarin ook die depressieve gevoelens staan en die ene vakantiefoto in bikini of zwembroek. Daar staan we helemaal niet bij stil. Daarin moet je kinderen ook opvoeden: wees zuinig met de informatie die je deelt.’ Dat laatste geldt trouwens ook voor onszelf. Want volwassenen posten ook van alles online.’

Ilona Woestenburg geeft les op een middelbare school en heeft een dochter van 19 en zoon van 17. ‘Ik heb tegen mijn kinderen gezegd dat ik, zolang ze thuis wonen, het recht heb om af en toe in hun telefoon te kijken. Als ik het idee heb dat er iets aan de hand is, verzoek ik ze min of meer dwingend hun berichtjes aan mij te laten lezen. Bij mijn zoon heb ik dat twee keer gedaan. Hij had nare taal gebezigd en was heel bot geweest. Ik heb hem zijn excuses laten aanbieden. Door deze aanpak heeft hij veel geleerd en heeft hij nu mijn volle vertrouwen. Als leraar heb ik vaak genoeg gezien wat er gebeurt als het uit de hand loopt. Er wordt onderling veel gepest, dat kun je voor zijn door af en toe in de telefoon van je kind te kijken. Als er in mijn mentorklas iets op social media gebeurt wil ik alle appjes lezen, zodat ik kan zien waar het fout is gegaan. Die hele social media is voor pubers een omgeving waarin ze zich onzichtbaar wanen. Met het idee van ‘wie maakt me wat’ posten ze van alles. Als daar geen toezicht op is, kan het behoorlijk uit de hand lopen.’

Meer lezen

In het boek Je hebt wél iets te verbergen laten onderzoeksjournalisten Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis zien waarom privacy het meest bedreigde mensenrecht van onze tijd is. Ze leggen bloot welke gegevens je allemaal weggeeft en aan wie. En, belangrijker nog: welke ingrijpende gevolgen dat heeft.