Vind de balans tussen rust en reuring

Natuurlijk snappen we dat rust, reinheid en regelmaat goed is voor ons. Maar het moet allemaal niet zo saai worden als het soms was tijdens de lockdown. Hoe vind je de balans?

Veel mensen willen avontuurlijk leven, maar een avontuur is meestal ook gevaarlijk. Als je er middenin zit voel je stress en angst, soms zelfs wanhoop. Je weet niet goed wat je moet doen. Op hoop van zegen ploeter je door. Pas achteraf, als de rookwolken weer zijn opgetrokken en de rust min of meer is weergekeerd, lach je om de stress en komen de stoere verhalen.

Ooit zal de coronapandemie voorbij zijn. Dan vertellen we elkaar, onze kinderen en kleinkinderen welke avonturen we hebben beleefd. De lockdowns, de rellen, de vaccinaties: zulke splijtende kwesties veranderen in anekdotes, verteld bij een borrel voor de open haard. We zullen zeggen dat we er sterker van zijn geworden. Dat we dingen hebben geleerd. Misschien zelfs dat de coronatijd ons ook goede dingen heeft gebracht – ondanks alle narigheid, ondanks de verliezen die we hebben geleden.

Van de drank af dankzij corona

Dirk wil me graag onder vier ogen spreken. Hij vertelt dat zijn huwelijk aan een zijden draadje hing, maar dat corona hem heeft geholpen. Dankzij de lockdowns die werden afgekondigd is hij namelijk het voornaamste struikelblok in zijn relatie, alcohol, de baas geworden.

Als zakenman was hij gewend om vier tot vijfmaal in de week stevig uit eten en drinken te gaan. Omdat hij zo vaak van huis was en zo vaak onder invloed thuiskwam, verkilde de relatie met zijn vrouw. Nu de horeca weer opengaat en het ‘normale’ leven weer begint, wil Dirk leren zijn drankgebruik blijvend te beperken. Hij krijgt weer steeds meer zakelijke uitnodigingen voor lunches en dinertjes. Hoe houdt hij het droog?

Het antwoord is simpel: rust, reinheid en regelmaat kunnen hem redden. Als Dirk minder stress in zijn leven heeft, zal hij minder de neiging hebben om spanningen met alcohol te blussen. Een regelmatig leven (op tijd naar bed, sporten, yoga) zal de dagelijkse stress reduceren. En als Dirk door zo’n sober leven een schoon geweten heeft, vrij van schuldgevoelens over het vele drinken, zal de spanning tussen hem en zijn vrouw ook afnemen.

Na anderhalf jaar leven met coronamaatregelen willen we niets liever dan eropuit gaan

Lastig hoor, die drie R’en

De drie R’en staan al honderden jaren aan de basis van de lichamelijke en de psychische gezondheidszorg. In eerste instantie moeten rust, reinheid en regelmaat van buiten opgelegd worden. De dokter schrijft rust voor en de verpleging zorgt voor reinheid en regelmaat. Van dit regime wordt – naast medicatie, fysio- en psychotherapie – nog steeds de meeste heil verwacht in ziekenhuizen en klinieken. Daarna, als patiënten weer naar huis gaan, moeten ze zelf proberen de drie R’en in ere te houden. Onthaasting, hygiëne en zelfdiscipline moeten het herstel verder bevorderen en als het even kan terugval voorkomen.

Tot zover de theorie. Want het is lastiger dan het klinkt om te leven naar de drie R’en. We begrijpen natuurlijk wel dat het moet, maar ons ontbreekt vaak de wil, de moed of de kracht. Nadat we anderhalf jaar in beperkende corona maatregelen hebben geleefd willen we bijvoorbeeld niets liever dan eropuit gaan, mensen ontmoeten, de wereld zien – ook al is dat misschien nog te gevaarlijk. Na maandenlange abstinentie vindt een alcoholist dat hij eigenlijk best een flinke borrel heeft verdiend – ook al is dat niet zo slim.

Het is allemaal zo saai

Als we ons er al toe kunnen zetten de R’en te omhelzen, is het klaarblijkelijk lastig om dit verstandige streven vol te houden. Dat komt doordat we ook nog worden gedreven door een ander verlangen.

Jurgen en Kim hebben geen slecht huwelijk, verzekeren ze me. Ze verdelen werk en huishouden naar tevredenheid. Ze zijn het volkomen eens over de opvoeding van hun twee peuters. Ze vrijen regelmatig en houden allebei van wandelen. Maar ze vinden hun leven zo saai. Er gebeurt te weinig. Tijdens de lockdowns werkten Jurgen en Kim beiden thuis. Ze merkten in die tijd dat ze elkaar steeds minder hadden te vertellen. Niet dat ze ruzie hadden, er waren zelfs amper ergernissen, maar ze verveelden zich enorm. En dat is nog steeds zo. Hoe moeten ze de sleur doorbreken?

De casus van Jurgen en Kim laat zien dat je de drie R’en ook te ver kunt doorvoeren. Als je alles strak organiseert opdat je een rustig leven kunt leiden, slaat maar al te snel verveling toe. Te veel regelmaat verandert een voorheen levendige relatie in een patroon van verstikkende gewoonten.

Ben ik braaf of ben ik stout? Ga ik voor rust, reinheid en regelmaat, of voor reuring, rommel en rotzooi?

De neiging om over het randje te gaan

Ik kan het dit koppel en zovele soortgelijke stellen niet kwalijk nemen dat de sleur hun leven is gaan bepalen. De neiging gedrag te automatiseren tot vaste patronen zit in ons ingebakken. We streven net als alle organismen in de natuur voortdurend naar homeostase.

Homeostase is een begrip uit de biologie. Het duidt op de neiging van organismen hun interne milieu in evenwicht te houden ondanks invloeden van buitenaf. Denk bijvoorbeeld aan lichaamstemperatuur, spierspanning en de hormonale huishouding. We streven dus naar evenwicht in lichamelijke processen, maar ook naar mentale gelijkmoedigheid. We vermijden spanningen waar we maar kunnen. We zoeken harmonie op alle mogelijke manieren.

Het gevolg is niet alleen verveling, maar ook futloosheid en gebrek aan inspiratie. Stellen zoals Jurgen en Kim kunnen emotieloos en somber worden, ruzie om niets maken, of het gevoel krijgen dat ze op elkaar zijn uitgekeken.

Om deze toestand van bore-out te voorkomen heeft Moeder Natuur ons uitgerust met een neiging die tegengesteld is aan de neiging om rust, reinheid en regelmaat te zoeken: de neiging om over het randje te gaan. De Belgische psychiater Jacques Lacan heeft veel gezegd en geschreven over wat hij jouissance (genot) noemde. Met jouissance bedoelt Lacan genieten totdat het te veel wordt. Het is net dat ene biertje te veel nemen, de hand te dicht bij de hete kachel houden, dat uurtje te laat doorwerken. We zoeken steeds de grenzen op van wat fijn, leuk en plezierig is, totdat genieten verandert in pijn.

Reuring, rommel en rotzooi

Natuurlijk wisten degenen die tijdens de corona crisis clandestiene feestjes organiseerden dat het gevaarlijk was om zonder mondkapjes en anderhalve meter afstand met elkaar te dansen. Natuurlijk weet een alcoholist dat één biertje vaak tot meer drinken leidt. Natuurlijk weten stellen die vaak ruziemaken dat sommige onderwerpen leiden tot nare scènes. En toch doen ze het. We doen het allemaal, we gaan allemaal weleens over de schreef. We willen niet alleen rust, reinheid en regelmaat, we willen ook reuring, rommel en rotzooi in ons leven.

Om Jurgen en Kim los te weken uit hun ingesleten patronen, vroeg ik hun om een poosje zo min mogelijk samen te doen. Dat bleek moeilijk: met jonge kinderen ben je gedwongen tot samenwerking. Toch kregen ze na enkele weken de smaak te pakken. Jurgen ging vaker racefietsen, alleen of met vrienden. Kim organiseerde wat etentjes met vriendinnen. Dat leidde weleens tot conflicten: wie moest er op de kinderen passen als de ander een avondje weg was? Maar het netto effect van deze maatregelen was dat er weer wat reuring in hun leven kwam. Jurgen en Kim werden de neiging om alles dicht te timmeren met de drie R’en de baas.

Ook Dirk leed aan een tekort aan reuring in zijn leven. De vraag ‘Hoe kan ik echt stoppen met drinken?’ is op zich niet lastig te beantwoorden. Dirk moest natuurlijk zakelijke afspraken maken tijdens kantooruren, op plekken waar alleen koffie werd geschonken. En voor hem was het verstandig om ’s avonds te gaan sporten, yoga of iets gezelligs met zijn vrouw te doen, zodat hij niet in de verleiding zou komen om te gaan drinken.

Als je alles strak organiseert voor een rustig leven slaat maar al te snel de verveling toe

Overzichtelijk op avontuur

Maar zulke maatregelen namen het kriebelende verlangen naar reuring, rommel en rotzooi niet weg. Sterker nog, die verlangens namen alleen maar toe naarmate Dirk braver en verstandiger door het leven ging. De echte vraag die hij me stelde, was dan ook: hoe krijg ik wat meer reuring in mijn leven, zonder dat ik over het randje ga?

Het antwoord op die vraag raakt aan de kern van een dagelijkse worsteling die de meesten van ons wel kennen. Ben ik braaf of ben ik stout? Ga ik voor rust, reinheid en regelmaat, of voor reuring, rommel en rotzooi? Kies ik rust of avontuur? Het antwoord op deze vraag ligt ergens in het midden.

Dirk stond zichzelf toe om ‘gecontroleerd uit zijn dak’ te gaan, zoals hij het noemde. Eén dag per week mocht hij van zichzelf te veel drinken. Dat gaf opluchting, omdat hij zo over een uitlaatklep beschikte. Na verloop van enige maanden merkte Dirk dat hij begon op te zien tegen de gevolgen van het drinken: de katers, de uren dat hij niet gezellig was en weinig meer kon doen dan op de bank liggen. Zijn wekelijkse uitje werd steeds meer een obstakel en minder een noodzakelijk pleziertje.

Waarom bezoeken we pretparken, enge films en autoraces? Omdat we graag een overzichtelijk avontuur willen beleven. Een ritje in de achtbaan duurt zes minuten en kost niet te veel geld, terwijl we wel lekker kunnen gillen en bibberen. Onze behoefte aan reuring is ermee bevredigd, terwijl ons verlangen naar rust en regelmaat niet te veel in het gedrang komt. Zo vinden we de balans tussen onze tegengestelde neigingen.