Hoe gezond is Nederland?

De levensverwachting van Nederlanders is de afgelopen honderd jaar sterk gestegen, maar gek genoeg gaat het sinds een paar decennia met onze gezondheid bergafwaarts. We zijn zwaarder dan vroeger, bewegen minder en lijden steeds vaker aan welvaartsziekten. Waarin verschillen we van onze (over)grootouders en welke rol speelt onze afkomst daarbij?

Boris, de 7-jarige zoon van David van Bodegom, zit op zwemles. Nadat hij zijn eerste zwemvaardigheden had opgedaan, moest hij verder zwemmen in een bad buiten zijn eigen Haagse wijk. Het verschil was direct zichtbaar, vertelt Van Bodegom, hoogleraar Verouderingswetenschappen in Leiden.

‘De kinderen stonden naast elkaar te bibberen aan de rand van het bad. Tot mijn schrik zag ik dat zes van de dertien uit zijn groep zichtbaar overgewicht hadden. In zijn vroegere zwembad in een rijkere wijk was er niet één kind met overgewicht.’

Wat Van Bodegom met de anekdote wil illustreren, is dat overgewicht, net als andere gezondheidskenmerken, sterk wordt beïnvloed door onze fysieke en sociale omgeving. Het woord ‘leefstijl’ neemt hij daarom met de nodige scepsis in de mond. ‘Leefstijl’, zegt hij, ‘suggereert vaak dat mensen zelf schuldig zijn aan hun slechte gezondheid.’ Alles wijst erop dat het tegendeel waar is.

Wie de veranderingen in de gezondheid van Nederlanders over de tijd bekijkt, snapt al snel wat Van Bodegom bedoelt. Was Boris 150 jaar eerder geboren, dan was de kans dat hij zou omkomen door verdrinking behoorlijk wat groter geweest. Misschien was hij al overleden aan een kinderziekte, want een hoge kindersterfte hield de algemene levensverwachting laag: rond 1870 was die voor Nederlanders om en nabij 42 jaar. Dankzij betere hygiëne, voeding, geneeskundige zorg en leefomstandigheden werden mensen honderd jaar later, in 1970, gemiddeld ruim dertig jaar ouder.