Slechthorendheid

Veel mensen willen er niet aan dat ze doof worden. Van alle redenen waarom mensen hun huisarts bezoeken, staat een verminderd gehoor ongeveer op de honderdste plek. Jammer, want gehoorverlies heeft een grote impact op je kwaliteit van leven, en er is van alles aan te doen.

Wie ouder wordt, gaat slechter horen. Van de zeventigjarigen blijkt 50 procent al in aanmerking te komen voor een hoortoestel. Dat zijn gemiddelden: terwijl de een op zijn negentigste nog best goed hoort, is de ander op z’n zestigste al hardhorend.

Waarom verschilt dat zo? ‘Dat heeft onder andere te maken met de blootstelling aan geluid’, antwoordt audioloog en klinisch fysicus dr. Jan de Laat (LUMC). ‘Je leven lang hoor je geluid – soms te hard. Dan gaan er wat trilhaartjes in je binnenoor kapot. Die schade telt op. Dus als je veel lawaai hebt gehoord, zelfs al was dat op jeugdige leeftijd, dan ben je misschien op je zestigste al toe aan een gehoorapparaat.’

Ook het verouderen zelf doet je gehoor geen goed. ‘Je aderen kunnen gaan verkalken, je weefsels worden minder elastisch, je zenuwen en spieren gaan achteruit’, somt De Laat op. ‘Al die onderdelen zitten ook bij je oor, dus daar heeft je gehoor last van. Heb je vaak oorontstekingen gehad, dan kan je gehoor nog sneller achteruitgaan. Erfelijke aanleg speelt ook mee.’

Communiceren is gymnastiek voor de hersenen

De laatste jaren werd bekend dat slechter horen verband houdt met dementie. ‘Onderzoek bij grote groepen mensen liet zien dat je dementie een klein beetje kunt uitstellen door op tijd voor je gehoor te zorgen’, licht De Laat toe. ‘Bijvoorbeeld door een gehoorapparaat te nemen.’ Er zijn wel theorieën over hoe dat komt. ‘Luisteren doe je ook met je brein’, zegt neuropsycholoog prof. Sophia Kramer (Amsterdam UMC). ‘En hoe slechter je hoort, hoe harder je hersenen moeten werken. Als je niet alle woorden verstaat, moeten je hersenen de rest invullen. Dat kost veel energie en zorgt ervoor dat je brein minder ruimte heeft voor andere taken, zoals onthouden wat iemand heeft gezegd.’

Maar als mensen echt heel weinig horen, dan speelt er nog een ander fenomeen. Kramer: ‘Als je geen gesprekken meer meekrijgt, dan missen je hersenen prikkels en training, waardoor ze achteruitgaan.’ De Laat: ‘Communiceren is gymnastiek voor de hersenen, net als muziek. Het lijkt erop dat mensen die van jongs af aan actief met muziek bezig zijn, gemiddeld ook wat later last van dementie krijgen.’

Goed verzekerd Iedereen kan voor elk oor één hoortoestel krijgen in de klasse waarvoor je volgens de gehoortest in aanmerking komt. Vanuit de basisverzekering is de vergoeding voor volwassenen 75 procent van de aanschafprijs, mits de audicien een contract heeft met je zorgverzekeraar. Bij een aanvullende verzekering kan de vergoeding hoger zijn. Een hoortoestel valt wel onder het eigen risico. Duurdere hoortoestellen met extra functies moet je zelf betalen.

Angst en stress

Kramer deed veel onderzoek naar de impact van slecht horen op het dagelijks leven. ‘Er spelen verschillende aspecten mee. Een heel belangrijk onderdeel is natuurlijk het verstaan van spraak. Communicatie is onmisbaar voor mensen. Sommige slechthorenden kunnen nog redelijk goed verstaan, anderen niet, of alleen als er geen omgevingsgeluiden zijn.

Verder hebben mensen er last van als ze geen richting meer kunnen horen – dat gebeurt als het ene oor veel slechter functioneert dan het andere. Vervelend in het verkeer, of als iemand iets roept – welke kant moet je op kijken? Tot slot is het heel onaangenaam als je geluiden niet kunt onderscheiden. Je hoort een geluid maar weet niet wat het is. Gaat er iets kapot? Moet je vluchten? Of is het gewoon de vaatwasser?’

Hoe slechter mensen horen, hoe meer last ze hebben van eenzaamheid, depressie, angst en stress, blijkt uit ander onderzoek. ‘Jongeren die slechthorend zijn, lopen het vaakst tegen die eenzaamheid aan’, zegt Kramer. ‘Zij bouwen nog relaties op, terwijl mensen van middelbare leeftijd al een netwerk om zich heen hebben verzameld. Angst en stress zie je ook nog veel op middelbare leeftijd, vooral doordat slechthorenden op het werk moeite hebben om het tempo bij te benen.’

Minder horen maakt moe

Voor alle leeftijden geldt: minder horen maakt alles vermoeiender, zelfs als je een gehoorapparaat draagt. ‘Ik heb daar veel onderzoek naar gedaan’, vertelt Kramer. ‘Slechthorende mensen moeten vaker rusten om hun brein te laten bijkomen van het harde werken.’ Niet iedereen weet dat die vermoeidheid met het horen heeft te maken. ‘Maar het is belangrijk om je daar wel van bewust te zijn. Dan kun je ook bewust je energie verdelen, bijvoorbeeld door taken waarbij je veel moet luisteren, zoals vergaderingen, in de ochtend te plannen, wanneer je nog fit bent.’

Begin op tijd aan een apparaat

Een gehoorapparaat voegt absoluut veel toe aan de kwaliteit van leven, benadrukken De Laat en Kramer. Het heeft z’n beperkingen – op een drukke receptie bijvoorbeeld blijft het, óók met zo’n apparaatje, lastig om een gesprek te volgen. Maar de technologie staat niet stil. ‘Het is tegenwoordig allemaal sneller en kleiner, waardoor je steeds meer technieken in zo’n apparaatje kunt toepassen’, zegt De Laat. ‘Hoortoestellen zijn bijvoorbeeld steeds beter in staat om spraak te onderscheiden van omgevingsgeluid. Ze filteren het omgevingsgeluid weg, zodat je gesprekken beter kunt verstaan.’

Het is tegenwoordig ook mogelijk om je tv, mobiel of tablet draadloos te koppelen aan je gehoorapparaat. En je kunt de instellingen van je hoortoestel aanpassen via je mobiel. Daarvoor moet je wel kunnen omgaan met technologie. Kramer: ‘De gemiddelde zeventigjarige leert dat makkelijker dan de gemiddelde tachtigjarige. Wij raden mensen daarom altijd aan om op tijd te beginnen met een gehoorapparaat.’

Veel mensen wachten te lang. Eigenlijk zouden ze tien jaar eerder een gehoorapparaat moeten aanschaffen. Hoe komt dat? ‘Vaak denken mensen dat het wel meevalt met hun gehoor’, antwoordt Kramer. ‘Het ligt aan de onduidelijke spraak van anderen, zeggen ze. Of: ik heb er zelf geen last van. Verder rust er nog steeds een stigma op. Een gehoorapparaat is iets voor oude mensen, denkt men, en niemand wil oud zijn. Brillen zijn veel gewoner, daar hoor je niemand over.’

Het heeft geen zin om mensen die niet willen een hoortoestel aan te smeren, weet Kramer. ‘Ze moeten zelf gemotiveerd zijn. Pas als je inziet dat je gehoor je echt dwars zit, ga je dat hoortoestel dragen. Anders ligt het straks thuis in de kast.’ Een bezoek aan een hoorwinkel kan je bewust maken van wat je mist en wat er mogelijk is.

Live ondertiteling Dankzij steeds snellere software met kunstmatige intelligentie kun je tegenwoordig gesproken tekst live laten ondertitelen. Lees met apps zoals Ava of Live Transcribe op je mobiel of tablet direct wat er om je heen wordt gezegd. Foutloos is het nog niet, maar het komt een heel eind in de buurt en de techniek wordt steeds beter. De apps verstaan vaak meerdere talen en herkennen na een tijdje ook bepaalde stemmen, zodat je ziet wie wat zegt.

Implantaat via een hersenoperatie

Voor wie een hoortoestel niet genoeg doet, is er nog een andere optie: een cochleair implantaat, oftewel een elektronisch slakkenhuis. Tijdens een hersenoperatie vervangt de chirurg als het ware het eigen, kapotte slakkenhuis. Het implantaat vangt geluiden op en geeft ze door aan de gehoorzenuw. Zo kan iemand weer horen, al is het dan wel een minder rijke ervaring.

‘Een normaal binnenoor heeft ongeveer 6000 haarcellen, en een cochleair implantaat heeft maar 16 geluidspolen’, legt De Laat uit. ‘Daarom hoor je een soort robot-achtig geluid waar mensen erg aan moeten wennen. Maar met training kunnen ze er prima mee verstaan: meestal zo’n 90 tot 95 procent. In principe komt iedereen ervoor in aanmerking die ondanks het gebruik van een gehoorapparaat minder dan 50 procent kan verstaan. Er zijn geen leeftijdsgrenzen, de oudste patiënt in het LUMC was 86 jaar. Wel moet iemand gezond genoeg zijn voor een hersenoperatie. Ook moet je in staat en bereid zijn om daarna enkele weken training te volgen. Dat is nodig om het verstaan van de spraak op te krikken tot die 90 of 95 procent.’

Plotsdoofheid Sommige mensen horen bijna van het ene op het andere moment opeens heel veel slechter met één oor (of heel soms met beide oren). Dit heet plotsdoofheid. Het kan door een virusinfectie komen of bijvoorbeeld door een harde knal. Hoor je opeens heel slecht? Vraag dan meteen of je in aanmerking komt voor een prednisonkuur bij de huisarts. Dan kan je gehoor soms nog herstellen. Laat je niet afschepen: elke dag vertraging verkleint de kans op gehoorherstel. Helaas zal het gehoor ook bij onmiddellijke behandeling niet altijd terugkomen. Meer info en ondersteuning: stichtingplotsdoven.nl.

Te weinig aandacht

Voor slechthorenden in Nederland is dus veel hulp beschikbaar. ‘Naast hulpmiddelen kun je bijvoorbeeld bij een audiologisch centrum, de GGMD (geestelijke gezondheidszorg voor doven en slechthorenden) of van een coach persoonlijk advies krijgen over werken met een gehoorbeperking’, zegt Kramer. ‘Het aanbod is groot, maar als slechthorende zie je soms door de bomen het bos niet meer. Daar kunnen we nog wel een slag in maken.’

Slechthorendheid is een onzichtbare handicap. ‘Daardoor gaat er te weinig aandacht naar uit’, vindt De Laat. ‘Als je kijkt naar de redenen waarom mensen hun huisarts bezoeken, dan komt een verminderd gehoor ongeveer op de honderdste plek! Terwijl we weten dat heel veel mensen ermee kampen.’ Tijd voor meer oog voor het oor.