Dossier prostaatkanker: alles wat je moet weten
Uitgezaaide prostaatkanker is vrijwel niet te genezen. Maar mannen met trage, niet uitgezaaide prostaatkanker kunnen daar nooit iets van merken en uiteindelijk doodgaan aan iets heel anders. Wat nu als blijkt dat je die trage soort hebt, wacht je dan af hoe het zich ontwikkelt of wil je een behandeling – met allerlei mogelijke risico’s van dien?

De diagnose van prostaatkanker kan een leven behoorlijk op zijn kop zetten. Hoe erg is het, wat zijn mijn behandelopties? Moet ik het nog even aanzien, of loop ik rond met een tikkende tijdbom? Dergelijke vragen spoken jaarlijks door de hoofden van tienduizenden Nederlandse mannen. In 2023 kregen ruim 14.000 mannen de diagnose prostaatkanker.. De ziekte komt vooral voor bij mannen boven de 65 jaar. Maar ook jongere mannen kunnen prostaatkanker krijgen. Dat aantal zal de komende jaren door de vergrijzing alleen maar toenemen. Prostaatkanker is bovendien, na longkanker, de meest voorkomende kankersoort waaraan mannen overlijden. Jaarlijks eist de aandoening bijna 3.000 mannenlevens.
Alleen plasklachten of alleen een afwijking van de prostaatvorm betekent niet dat een man kanker heeft
Uitgezaaid of niet
Er zijn ruwweg twee soorten prostaatkanker: uitgezaaide prostaatkanker en trage, niet uitgezaaide prostaatkanker. De tumor ontstaat wanneer klierbuisjes in de prostaat ongeremd beginnen te groeien. Meestal is dit een heel langzaam proces dat ongemerkt plaatsvindt; het overgrote deel van de mannen boven de zeventig heeft niet-uitgezaaide, trage prostaatkanker zonder het zelf te weten.
In sommige gevallen kan de tumor echter uitzaaien, meestal naar de botten of de lymfeklieren. In dat geval zijn de kansen op genezing vaak verkeken en rest alleen nog een beperkt aantal behandelingen om verergering uit te stellen. Of, en zo ja, wanneer een ‘onschuldige’, traag groeiende tumor overgaat in agressieve kankercellen die uitzaaien naar andere organen, is niet zo makkelijk te voorspellen.
95 procent van de mannen met prostaatkanker overlijdt uiteindelijk aan iets anders
Hoe merk je dat je prostaatkanker hebt
Uitgezaaide prostaatkanker geeft klachten: de uitzaaiingen zitten vaak in de botten of lymfeklieren en kunnen pijn of andere klachten veroorzaken. Heb je daarentegen trage prostaatkanker, dan voel je er waarschijnlijk niets van. Sommige mannen ontdekken toevallig dat ze het hebben wanneer ze met plas- of pijnklachten bij de huisarts komen. Het kan zijn dat een gezwollen prostaat die plasklachten veroorzaakt.
Toch betekent dat niet dat plas- of pijnklachten automatisch wijzen op prostaatkanker, waarschuwt huisarts en onderzoeker Marco Blanker. ‘Veel mannen met die klachten zijn bang dat ze prostaatkanker hebben en gaan uit angst niet naar de huisarts. Plasklachten alleen zijn echter geen aanwijzing voor prostaatkanker. Vaak heeft de prostaat er niets mee te maken en ligt het aan de bekkenbodemspieren, of de blaas.’
Een ‘verdachte’ PSA-waarde leidt vaak tot onnodige operaties met grote risico’s op ingrijpende neveneffecten
Uitgebreid onderzoek is nodig
Meestal brengt een combinatie van aanwijzingen uiteindelijk de prostaatkanker aan het licht. De huisarts voelt bijvoorbeeld een afwijking in de prostaat en een echografie of een MRI-scan bevestigt die. Ook kan de huisarts ‘PSA prikken’: de concentratie van het eiwit PSA (Prostaat Specifiek Antigeen) in het bloed zegt iets over de kans op prostaatkanker. Wanneer de prostaat wat vergroot is, produceert hij namelijk wat meer PSA dan normaal. Een biopsie, waarbij een beetje weefsel van de prostaat wordt afgenomen voor onderzoek, kan tenslotte definitief uitwijzen of het gaat om een onschuldige vergroting, of om kanker. Ook maakt dat duidelijk hoe agressief de kankercellen zijn.
Alleen een afwijking van de prostaatvorm, of alleen een verhoogde PSA-waarde, betekent niet dat iemand kanker heeft. Vooral de combinatie van aanwijzingen leidt tot de diagnose van prostaatkanker.
Kun je prostaatkanker voorkomen?
Wie kanker krijgt, heeft botte pech. Er is geen manier om kanker met zekerheid te voorkomen. Wel is duidelijk dat leefwijze een invloed heeft op het risico om kanker, dus ook prostaatkanker, te krijgen. ‘Roken, of een westers dieet met veel vlees verhoogt het risico op kanker’, vertelt uroloog Arjen Noordzij. ‘Ook kunnen omgevingsfactoren, zoals schadelijke stoffen, soms een rol spelen. Maar erfelijkheid is toch wel de belangrijkste factor.’ Vijf tot tien procent van de prostaatkankergevallen zijn erfelijk. Heb je een vader of een broer met prostaatkanker, dan verdubbelt daarmee jouw kans op de aandoening. Dat risico is zelfs vijf keer zo groot als je twee familieleden met prostaatkanker hebt.
Het is een naar idee dat je wellicht met een tumor rondloopt, zonder dat je er iets van voelt. Wie eenmaal de diagnose ‘uitgezaaide prostaatkanker’ krijgt, zou wensen dat er eerder was ingegrepen – bijvoorbeeld doordat de tumor al bij een preventieve screening aan het licht kwam. Bij zo’n screening wordt de PSA-waarde gemeten. Is deze verhoogd, dan kan dat wijzen op kanker, maar het kan ook een onschuldige vergroting betreffen. Aanvullend onderzoek, bijvoorbeeld middels een MRI-scan, kan vervolgens meer duidelijkheid geven.
Waarom niet preventief screenen op prostaatkanker?
Toch doet Nederland niet aan preventieve screening. Dat komt deels doordat de testmethode een behoorlijke kans op vals alarm geeft. Wie te horen krijgt dat de PSA-waarde is verhoogd, gaat een medische mallemolen in om uit te zoeken of er inderdaad sprake is van kanker. Dat kan veel onnodige stress veroorzaken.
Een ander bezwaar is dat de PSA-screening vooral langzaam groeiende, niet direct levensbedreigende tumoren aan het licht brengt. De meeste mannen zullen die later in hun leven toch al krijgen zonder eraan te overlijden: 95 procent van de mannen met prostaatkanker overlijdt uiteindelijk aan iets anders. De agressieve kankercellen die wél gevaarlijk zijn, zijn meestal niet te onderscheiden met een PSA-test.
Bevolkingsonderzoeken wijzen bovendien uit dat screenings uiteindelijk nauwelijks doden voorkomen. Een Amerikaans onderzoek uit 2018 liet zien dat je dertien jaar lang duizend mannen moet screenen om 1,3 levens te sparen. De mannen met een ‘verdachte’ PSA-waarde moeten echter jaren leven met de gedachte dat hun langzaam groeiende tumor wellicht ooit verandert in een kwaadaardig, levensbedreigend gezwel.
Bij het verwijderen van de prostaat is het risico op terugkeer van de kanker vergelijkbaar als bij bestraling
Wil je jezelf preventief laten screenen, bijvoorbeeld omdat prostaatkanker in de familie voorkomt, dan kun je dat bespreken met je huisarts. Op thuisarts.nl staat een keuzehulp die je helpt te bepalen om een persoonlijke keuze te maken om je wel of niet te latentesten.
Onnodige operaties
Dit leidt tot onnodige operaties met grote risico’s op ingrijpende neveneffecten. Het laatste woord over deze discussie is nog niet gevallen. De prostaatkankerstichting pleit bijvoorbeeld voor preventieve screening screening bij mannen die genetisch een groter risico lopen. ‘Het is wel belangrijk dat een man zich goed laat informeren over de voor- en nadelen van individueel vroegonderzoek naar prostaatkanker’, zegt een woordvoerder hierover. ‘En dat hij na die informatie zelf het besluit neemt of hij het onderzoek wel of niet wil.’
Feiten over prostaatkanker
-
Op 1 januari 2023 hadden 95.100 Nederlandse mannen gediagnosticeerde prostaatkanker (bron: IKNL).
-
Bijna de helft van de mannen krijgt de diagnose prostaatkanker onder de leeftijd van 70 jaar.
-
Bijna 1 op de 10 mannen die prostaatkanker krijgt is onder de 60 jaar.
-
Bij zo’n 30% van de mannen waarbij de ziekte geconstateerd wordt, is de kanker al uitgezaaid bij diagnose.
Ik heb prostaatkanker. Wat nu?
Het woord prostaatkanker staat voor veel mensen synoniem voor operatie of bestraling, incontinentie en erectieproblemen. Dat is niet helemaal terecht. Bij uitgezaaide prostaatkanker is genezing vrijwel niet meer mogelijk en is de behandeling gericht op het remmen van de kanker en de vermindering van de klachten. Meestal krijgen de patiënten hormonale therapie, gecombineerd met bestraling. Dit kan behoorlijk wat klachten veroorzaken.
Is de diagnose echter langzame prostaatkanker, dan hoeft het allemaal zo’n vaart niet te lopen. Je kunt, in overleg met de uroloog, ervoor kiezen om onder controle te blijven en af te wachten hoe de kanker zich ontwikkelt. Zolang de prostaat niet plotseling sneller gaat groeien, is er vaak geen reden om in te grijpen. Blijkt die ingreep toch nodig, dan zijn er drie opties: direct opereren (prostaat verwijderen), uitwendig bestralen of inwendig bestralen (brachytherapie). Daarbij bestralen radioactieve ‘zaadjes’ de tumor van binnenuit.
Erectieproblemen kunnen ontstaan door een beschadigde zenuw, maar ook stress speelt een rol
Nare bijwerkingen van ingrepen
De bijwerkingen van deze ingrepen verschillen: het grootste deel van de mannen (70 procent) ervaart na afloop van een operatie erectieproblemen. Ongeveer een op de tien krijgt last van urine-incontinentie. ‘Dat komt doordat het erg moeilijk is om de tumor weg te snijden zonder de zenuwen te raken’, vertelt Noordzij. ‘Of de operatie gebeurt door alleen een chirurg, of met behulp van een operatierobot, blijkt daarvoor niet veel uit te maken. Wel zijn er allerlei ontwikkelingen gaande om robotica te combineren met automatische beeldverwerking, zodat we in de toekomst veel nauwkeuriger kunnen opereren.’
Bij bestraling is de kans op impotentie iets kleiner, maar het risico op darmproblemen is weer wat groter: door de straling raken vaak niet alleen de tumorcellen, maar ook de slijmvliezen beschadigd.
70% krijgt erectieproblemen na behandeling van prostaatkanker
Erectieproblemen komen dus vaak voor (bij 70 procent van de mannen) na de behandeling van prostaatkanker. Ze zijn niet per definitie onbehandelbaar, vertelt Marco Blanker. ‘Erectieproblemen kunnen ontstaan door een beschadigde zenuw, maar ook mentale problemen spelen een rol. Een prostaatkankerbehandeling heeft impact op hoe mannen naar zichzelf kijken en of ze zin hebben in seks.’
Wanneer de erectie een paar keer hapert, kan dat zoveel stress veroorzaken dat de man in een negatieve spiraal belandt. Wat als het bij een volgende vrijpartij weer misgaat? Blanker raadt aan om hier niet mee rond te blijven lopen, maar erover te praten met de huisarts. ‘Soms kan medicatie die de bloedtoevoer een boost geeft – viagra en aanverwante middelen – de cirkel doorbreken. Door het lichaam een klein beetje te ondersteunen, kan het probleem al minder worden.
Joop Jongepier
23-04-2021 om 19:07Nuttig