Bakkeveen wordt het gezondste dorp van Nederland

Blue Zones zijn plekken op de wereld waar mensen langer, gezonder en gelukkiger leven dan gemiddeld. Je vindt blauwe zones in Griekenland, Japan, Italië, Amerika en Costa Rica. En wellicht over een tijdje ook in Nederland, om precies te zijn: in het Friese Bakkeveen.

Aan huisarts Jon Brouwers (45) zal het niet liggen. In de praktijk die ze in Bakkeveen samen met haar man Steven Friezema pal naast dorpscafé Gewoon De Brink voert, vertelt ze op een druilerige dinsdagochtend hoe het plan is ontstaan om van Bakkeveen een Blue Zone te maken. ‘Bakkeveen heeft 1900 inwoners. We vergrijzen een beetje en er is hier geen verzorgingshuis. De ouderen die hier wonen, leven zelfstandig en willen dat zo lang mogelijk blijven doen. Dat stimuleren we als huisartsen natuurlijk, maar ik zie de problemen op me afkomen. De komende jaren krijgen we met een tsunami aan zorg te maken voor veelal leeftijd-gerelateerde ziektes. In Nederland heeft 52 procent van de volwassenen overgewicht met alle gevolgen van dien. Die mensen zie ik hier ook in de praktijk. Als apotheekvoerende huisarts weet ik extra goed hoeveel medicijnen sommige van mijn patiënten slikken tegen hoge bloeddruk en diabetes – soms wel twaalf pillen per dag.’

Zou dat niet anders kunnen, vroeg Brouwers zich af. Het is immers bekend dat dit soort ziektes bij een groot deel van de mensen omkeerbaar is als ze hun leefstijl aanpassen. Op vakantie in Amerika in 2016 las ze een nummer van het tijdschrift National Geographic dat geheel was gewijd aan gezond leven. Toen ze daarna een TED Talk zag van Dan Buettner over Blue Zones was ze ‘helemaal verkocht’. Zou ze van Bakkeveen ook een Blue Zone kunnen maken? Ze volgde een opleiding tot leefstijlarts. Ze organiseerde met succes een Zorgplein in het dorp waaraan alle plaatselijke verenigingen en zorgorganisaties meededen, van logopedist en verloskundige tot maaltijdbezorgers en sportverenigingen. Maar ze besefte ook: ‘Als je de leefstijl van mensen echt wilt aanpakken, moet ook hun omgeving veranderen. Ik kan mijn patiënten wel vertellen dat ze meer moeten wandelen en meer groente moeten eten, maar als hun omgeving daartoe geen aanleiding geeft en de verleidingen om hen heen om vooral gemakzuchtig te leven zo groot zijn, verandert er weinig.’ Jon Brouwers had hulp nodig.

Positieve gezondheid

En toen kwamen Annemarie Bongers (64) en Emy Hoogenboom (74) langs. Zij zijn lid van de denktank die is ingesteld om het sociaal cultureel werk in Bakkeveen nieuw leven in te blazen. Het thema ‘preventieve gezondheid’ kwam daar al snel ter sprake, herinneren ze zich vier jaar later. Bongers, oud-verpleegkundig docent: ‘Dat was ook uit eigenbelang. We wonen op een van de mooiste plekken van Friesland, ik heb het hier naar mijn zin. Ik hoop hier zolang mogelijk te kunnen blijven. Mijn kinderen wonen in andere delen van het land, die komen echt niet terug om straks pa en moe te verzorgen.’ ‘Datzelfde geldt voor mij’, zegt voormalig docent recht Hoogenboom. Bongers: ‘Hoe langer we dus gezond blijven, hoe beter. Daarin kunnen we als dorp elkaar ondersteunen.’

De denktank besloot het concept van ‘positieve gezondheid’ van arts/onderzoeker Machteld Huber als inspiratiebron te nemen: gezondheid is meer dan alleen het hebben van een goed functionerend lichaam, maar gaat ook over veerkracht, aanpassingsvermogen, een bevredigend sociaal leven, je mentaal goed voelen. Hoe die balans uitpakt, zal voor iedereen anders aanvoelen. Met dit plan meldden ze zich bij Jon Brouwers: of zij misschien nog ideeën had over wat ze in het dorp aan preventieve gezondheid zouden kunnen doen? Nou en of ze die had. Ze besloten de handen ineen te slaan. Bakkeveen moest een Blue Zone worden, een plaats waar mensen gezond en gelukkig oud kunnen worden. De uitgangspunten van Hubers positieve gezondheid – die voor een groot deel overkomen met de pijlers van de Blue Zones (zie kaders) – werden een belangrijke leidraad bij het verwezenlijken van dit doel.

Betrokken dorpsgenoten

Om te beginnen moesten ze ervoor zorgen dat het project door de gemeenschap werd gedragen. Ze belegden daarom verkennende bijeenkomsten met vertegenwoordigers van de vele organisaties die het dorp rijk is. Emy Hoogenboom: ‘We nodigden bestuursleden uit van de kerk, het Plaatselijk Belang, de Natuurvereniging, de Zakenkring, noem maar op. We dachten: als zij ons steunen, is de kans groot dat zij hun leden zullen stimuleren om mee te doen. In Bakkeveen kent iedereen elkaar. Er zit altijd wel iemand bij een of andere vereniging, dus op die manier bereikten we een grote groep mensen.’ Uit de bijeenkomsten kwam een aantal thema’s naar voren, zoals gezond eten en bewegen, maar ook: nabuurschap. Daarna werd Machteld Huber zelf uitgenodigd om in de dorpskerk een lezing te houden over haar concept. Zo’n 130 Bakkeveners rukten hiervoor uit.

Annemarie Bongers: ‘Die hoge opkomst was voor ons een geweldige stimulans. Het bewees dat er in het dorp belangstelling was voor het onderwerp.’ Aan het einde van de avond konden de aanwezigen een formulier invullen waarop ze hun behoeften aangaven op het gebied van positieve gezondheid, en wat ze daaraan eventueel zelf zouden kunnen bijdragen. Bongers: ‘Dat was handig, want toen we daarna projectgroepjes gingen vormen, wisten we wie we waarvoor konden inschakelen. We belden mensen op en vroegen heel direct: ‘U gaf aan dat u van tuinieren houdt, wilt u ons helpen om Bakkeveen groener te maken?’ Hoogenboom: ‘Voor een heleboel mensen waren we te direct. Maar het werkte wel.’ Ruim veertig vrijwilligers verbonden zich aan het project om van Bakkeveen een Blue Zone te maken. Een groot aantal groepen en groepjes ging van start.

Bakkeveen wordt steeds gezonder

Zoals iedere dinsdag verzamelde zich ook vanochtend een groepje Bakkeveners om half tien bij recreatiecentrum Dúndelle voor een natuurwandeling onder begeleiding van twee vrijwilligers van de Blue Zone-groep. In het dorpshuis kwam intussen de Energiecommissie samen. Zij onderzoeken de mogelijkheden voor groene stroom. Een greep uit de andere initiatieven: voor het project ‘(H)eerlijk eten’ nodigen drie mensen die elkaar al kennen drie onbekenden uit om samen te koken en eten. Onder het motto ‘voorkomen is beter dan genezen’ zijn er BlueKids-projecten voor kinderen. Dat dit op prijs wordt gesteld, bewijzen de kinderschilderwerken die huisarts Jon Brouwers cadeau kreeg en die nu haar spreekkamer sieren. In het dorpshuis wordt maandelijks een filmavond georganiseerd.

De ‘Dorpstuin’-groep zorgt voor meer groen. ‘We zien het hele dorp als een tuin die verfraaid moet worden, zodat we hier nog aangenamer kunnen wonen. Onze eerste actie was: 75.000 bollen planten op verschillende plekken in het dorp’, vertelt Annemarie Bongers. ‘Het was een klus, maar het was zo leuk om in het voorjaar overal die bloemen te zien staan!’ Het belangrijkste doel van de projectgroepen is om de Bakkeveners betrokken te houden, zegt huisarts Brouwers. ‘Een gezonde leefstijl aannemen is één ding, maar die volhouden is iets anders. Daarbij kun je wel wat steun gebruiken. Bij ieder project is verbinding het uitgangspunt, want samen kom je verder dan in je eentje. Bovendien doe je op die manier ook iets tegen eenzaamheid. Je kunt nog zo gezond eten en zoveel bewegen, maar als je eenzaam bent, word je toch ziek.’ 

‘Bij ieder Blue Zone-project is verbinding het uitgangspunt, want samen kom je verder dan in je eentje’

Elk jaar een fittest

In het kader van het project ‘Eet je gezond’ werd in 2018 begonnen met jaarlijkse fittesten in het dorp. Bij de deelnemers wordt onder meer bloeddruk, gewicht en buikomvang gemeten, het gehoor en het uithoudingsvermogen getest. Nadat er vier weken lang gezonder gegeten en meer bewogen is, volgt een tweede fittest. Bongers: ‘Zo kun je zien hoe snel je zelf al impact kunt hebben op je gezondheid.’ Om de deelnemers te ondersteunen wordt er voor een – uiteraard zelfgemaakt – leefstijlgidsje met gezonde recepten gezorgd. Het dorp ontwikkelde zelfs een eigen hamburger: de Bakkeveenster UmaBurger. Aanvankelijk was het de bedoeling dat die vegetarisch zou worden, maar dat ging de Bakkeveners nog net te ver. Na een aantal proefrondes werd gekozen voor een rundvleesburger met het ingrediënt van de toekomst: zeewier. Annemarie Bongers, trots: ‘Ons plaatselijke zeewier ondersteunt de smaak en de sappigheid van het vlees, waardoor er minder zout en vet aan toegevoegd hoeft te worden.’

Deelnemers aan de fittest rapporteerden dat ze zich na vier weken gezond leven duidelijk beter voelden dan voorheen. ‘Vermoeidheid, angst en depressieve klachten namen af doordat mensen minder bewerkt voedsel aten,’ constateert Brouwers. ‘Dat is precies wat ik hoopte te bereiken. Ik wil mensen niet opleggen hoe ze moeten eten, ik wil ze alleen bewust maken van wat voeding met je doet. Laat al die voorbewerkte producten eens links liggen, zorg dat je zo puur mogelijk eet, want dan ga je je beter voelen.’

Genezen van diabetes na 25 kilo afvallen

Dat ervaarde ook servicemanager Durk Kasemier (51). In de smetteloze open keuken van zijn huis staat een grote basilicumplant. Die geeft al een beetje aan: hier wordt met verse ingrediënten gekookt. Dat is weleens anders geweest. Toen hij begin dit jaar bij de huisarts zag dat het tv-programma Dokters van Morgen mensen met een hoge bloeddruk zocht voor een drie maanden durend project om te proberen die bloeddruk naar beneden te krijgen door middel van een leefstijlverandering, besloot hij zich aan te melden. ‘Ik slikte al 25 jaar bloeddrukverlagers en daar wilde ik weleens vanaf.’ Bovendien wist hij van heel dichtbij hoeveel effect zo’n leefstijlverandering kan hebben.

Zijn vrouw Yvonne (47) was door gezonder te gaan eten en meer te bewegen in anderhalf jaar tijd 25 kilo afgevallen én van haar diabetes af gekomen. ‘Uit de sessies met de diëtist bleek dat we al veel goed deden: we aten al best gezond en we gingen al naar de sportschool’, vertelt Durk Kasemier. ‘Maar ik bleek wel te veel zout te eten. We gebruikten weinig pakjes en zakjes bij het koken, maar ik keek toch op van het zoutgehalte van voorbewerkte producten. In ketjap bijvoorbeeld zit best veel zout; in bouillonblokjes ook. Het soepje dat ik tussen de middag at deed me meer kwaad dan goed.’ Op advies van de diëtist volgde hij eerst een paar weken een zoutloos dieet, daarna stapte hij over op zoutarme voeding. Daarnaast gingen Yvonne en hij met een personal trainer in de sportschool aan de slag: ‘Dan kom je toch iets verder dan als je in je eentje traint.’

‘Ik leg mensen niet op hoe ze moeten eten, ik wil ze alleen bewust maken van wat voeding met je doet’

Huisarts Jon Brouwers

Binnen drie weken was Durk van zijn hoge bloeddruk af. ‘Ik heb meer energie, ik voel me sterk Ik moet deze manier van leven dus volhouden anders zou ik toch weer medicijnen moeten gaan slikken. Maar ik besef heel goed: dit is pas het begin. Als ik zou denken dat het hiermee klaar was, zou ik binnen de kortste keren weer medicijnen moeten gaan slikken. Het is gelukkig goed te doen.’ Ook Yvonne Kasemier voelt zich beter nadat ze anders is gaan leven, zegt ze. ‘Er zijn dingen die ik vroeger niet leuk vond en nu wel, en dat komt – besef ik nu – omdat ik ze vroeger niet kon, en nu wel. Het gewichtsverlies heeft me meer zelfvertrouwen gegeven.’ De massagetherapeut is zelfs zo enthousiast geworden dat ze een opleiding tot gewichtsconsulente heeft gevolgd. Ze is vrijwilliger bij de fittesten in het dorp, ze vertelt op de avonden die in het kader van Blue Zone Bakkeveen worden georganiseerd over haar persoonlijke ervaring met gezond eten en bewegen, en geeft voorlichting over hoe je etiketten op verpakkingen moet lezen (een hele kunst op zichzelf). ‘Niet al te fanatiek, hoor, want niet iedereen in het dorp is ervan gediend.’

Gezondere keuzes in de supermarkt

Natuurlijk, (nog) niet iedereen in het dorp doet mee. Emy Hoogenboom: ‘In het begin werd er om dat Blue Zone-idee gelachen. Mensen zeiden: ‘We leven hier toch gezond?’ Maar langzaam wordt het toch wel opgepakt. Ons gaat het altijd te langzaam, maar je moet de kleine stapjes niet over het hoofd zien. Zeker in de periodes van de fittesten, zie je dat er in de supermarkt gezondere keuzes worden gemaakt. We zien het als een project met een lange adem. We maken plannen tot aan 2030.’ Het afgelopen jaar konden er vanwege corona veel Blue Zone-activiteiten niet doorgaan. ‘De commissies komen nog wel samen om te vergaderen, maar veel gezamenlijke activiteiten zoals bijvoorbeeld de fittesten zijn stil komen te liggen’, zegt huisarts Brouwers. ‘Daardoor hebben we meer tijd voor het uitwerken van plannen voor de komende jaren, maar het is toch jammer. Je moet de betrokkenheid van het dorp wel gaande houden. Ook wil je het effect van wat we doen kunnen zien: vallen we af met z’n allen, neemt de buikomvang inderdaad af? Het is inmiddels duidelijk dat mensen minder stress en depressieve klachten ervaren; over hoe het met het gewicht zit, weten we minder.’

Ondertussen is er al echt iets veranderd in het dorp. Met de bewustwording – speerpunt van het project – zit het wel goed. Er wordt meer bewogen, er wordt gezonder gegeten. Snackbar De Kolk heeft nu ook veel vegetarische opties; waar je vroeger bij Gewoon De Brink alleen kroketten kon krijgen, staat er tegenwoordig ook een verrukkelijke gezonde lunch op de menukaart en op de camping is de UmaBurger te bestellen. In tot voorheen troosteloze tuintjes staan de cosmea te bloeien die de Dorpstuingroep gratis heeft uitgedeeld. De spreekuren van huisarts Brouwers zijn minder druk en ze hoeft minder medicijnen voor te schrijven. ‘Ik krijg dagelijks mensen op het spreekuur die zeggen: ‘Naar aanleiding van jouw project ben ik anders gaan eten en sindsdien voel ik me energieker en heb ik minder klachten.’ Met anderen werk ik aan het afbouwen van de medicatie. Door dit project ben ik meer dan alleen dokter, ik sta veel meer naast de mensen. Dat bevalt me goed.’ Bakkeveen is nog geen Blue Zone. Jon Brouwers heeft nog geen honderdjarigen in haar praktijk. Maar ze hebben nog wel even. Het volgende grote project? Annemarie Bongers: ‘Met de dorpstuingroep gaan we 250 perenbomen uitdelen. Iedereen die wil kan er een komen halen.’