Hoe goed ken jij je partner?

Jullie zijn zo close dat je je partner kent als je broekzak. Maar je kunt ook dénken dat je de ander heel goed kent. Relatietherapeut Jean-Pierre van de Ven maakt vaak mee dat stellen daardoor langs elkaar heen praten. Hij raadt aan: stop met interpreteren en luister écht naar de ander.

Duurzame relaties zijn fijn omdat je in de loop der jaren naar elkaar toegroeit en elkaar leert kennen zoals je verder niemand in je leven kent. De intimiteit is vanzelfsprekend en daardoor moeiteloos. Je weet waar de ander behoefte aan heeft, wanneer je iets moet doen of zeggen tegen hem of haar, en vooral ook wanneer niet. Door de langdurige nabijheid van je partner voel je behalve liefde ook verbinding: het besef dat iemand op deze wereld je kent, je ziet voor wie je werkelijk bent.

Ideaal, toch? Nou, niet helemaal. Want ook van intimiteit en verbinding kan een mens te veel hebben. Uit seksuologisch onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat te grote verbondenheid met een partner maakt dat zin in seks met die partner aanzienlijk minder wordt. Ook is bekend dat ruzies bij stellen die lang samen zijn, juist ontstaan doordat de partners elkaar te goed kennen. Dit laatste verschijnsel noemt psycholoog Kenneth Savitsky de closeness-communication bias, ofwel miscommunicatie door te grote nabijheid. Wanneer ontstaat deze vorm van miscommunicatie en kun je er iets tegen doen?

Ze praten langs elkaar heen

Tineke zegt bijvoorbeeld tegen haar man Jan: ‘Wat staan er veel vuilniszakken op het balkon.’ Hij antwoordt: ‘Houd even op zeg. Ik word niet goed van je gezeur.’ Tineke wordt boos. ‘Wat is er, Jan? Heb je slecht geslapen?’ Waarop Jan zegt: ‘Je weet best wat er is. Doe maar niet alsof je gek bent.’ Jan interpreteert Tinekes opmerking over de vuilniszakken als een verwijt. Hij denkt dat Tineke bedoelt te zeggen dat hij lui is, omdat hij de zakken niet heeft opgeruimd. In het verleden heeft Tineke namelijk vaker gezegd dat hij een luiwammes is. Jan reageert op het denkbeeldige verwijt met een commando: Tineke moet ophouden.

Om dit commando kracht bij te zetten noemt Jan haar een zeur. En dan gebeurt het omgekeerde. Tineke interpreteert Jans belediging aan haar adres als een uiting van vermoeidheid, omdat ze weet dat ergernissen bij Jan vaak voortkomen uit slaapproblemen. Daarna interpreteert Jan Tinekes opmerking over slapen weer anders dan Tineke hem bedoelde, namelijk als een poging om zich van de domme te houden. In een gesprekje dat nog geen minuut duurt ontstaan zo al zeker drie momenten dat het stel langs elkaar heen praat. Dat komt doordat ze elkaars woorden interpreteren. Ze nemen aan dat de ander iets zegt wat hij of zij niet letterlijk zegt. Zulke interpretaties vormen de basis van de closeness-communication bias.

Aan een half woord genoeg

We interpreteren de woorden van iemand die we goed kennen om tijd te besparen. De communicatie wordt efficiënter als we niet lang nadenken over wat een ander bedoelt, maar in plaats daarvan een snelle conclusie trekken op basis van ervaringen met die persoon uit het verleden. En meestal werkt dat ook prima. Twee koks die aan een half woord genoeg hebben kunnen sneller werken dan collega’s die elkaar elk gerecht van het menu telkens moeten uitleggen. Uit onderzoek is gebleken dat vrienden elkaar inderdaad beter begrijpen dan vreemdelingen en datzelfde geldt voor geliefden in een duurzame relatie.

Maar door de closeness-communication bias kunnen er ook problemen ontstaan. Het eerste probleem is een tekort aan informatie. Wanneer twee mensen al een poosje niet meer proberen om zich in elkaar te verplaatsen, omdat ze toch al menen te weten wat de ander vindt en denkt en voelt, missen ze cruciale informatie. Als ze vervolgens in een gesprek uitgaan van wat ze zelf hebben bedacht in plaats van wat de ander bedoelt, slaan ze de plank volledig mis. Dat geeft bij de ander een gevoel van verwijdering: mijn partner kent me niet, ziet me niet, weet niet wie ik ben. Op deze manier leiden misverstanden over iets kleins, zoals vuilniszakken op het balkon, tot grote problemen.

Eigenlijk is ze bang dat hij weggaat

Tineke is beducht voor Jans opvliegendheid. Ze is voorzichtig geworden. Om ruzies te voorkomen zegt ze bijvoorbeeld liever dat er veel vuilniszakken op het balkon staan, dan dat ze hem direct vraagt om ze weg te brengen. Grotere onderwerpen brengt ze al helemaal niet meer ter sprake. Zoals de angst dat Jan haar zal verlaten. Deze angst is ontstaan nadat Jan enige jaren geleden een affaire had.

Na relatietherapie bleef het stel toen bij elkaar, maar na elke ruzie vlamt Tinekes angst weer op. Tineke spreekt nooit over haar angst, maar juist daardoor groeit het gevoel dat Jan haar niet begrijpt en dat hij zal weggaan. Zo’n vicieuze cirkel kan er in het uiterste geval toe leiden dat een stel uit elkaar gaat. Tineke kan bijvoorbeeld beslissen om zelf weg te gaan, omdat ze niet langer in spanning wil zitten over Jans vermeende vertrekwens. Of Jan besluit om er een punt achter te zetten omdat Tinekes indirecte manier van praten voor hem aanvoelt als een constante onderstroom van verwijten.

Maar weet je wel alles van de ander?

Een tweede probleem dat wordt veroorzaakt door de closeness- communication bias is dat mensen overschatten hoe goed ze elkaar begrijpen. Want dat je elkaar helemaal begrijpt aangaande een bepaald onderwerp, wil nog niet zeggen dat je alles begrijpt wat de ander zegt. De koks die aan één blik genoeg hebben om te communiceren over het menu van de dag kunnen elkaar totaal niet aanvoelen als het gaat over de aankleding van het restaurant. Een gesprek over de kleur van servetten kan ontaarden in een ruzie, omdat ze allebei menen dat ze voor de gek worden gehouden. Waarom doet mijn goede collega ineens alsof hij me niet begrijpt?

Geliefden die pas zijn getrouwd, denken dat ze alles van elkaar weten: wat hun doelen in het leven zijn als het gaat om werk bijvoorbeeld, waar ze graag met vakantie gaan, of van welk eten ze houden. Maar als er kinderen komen kan blijken dat ze totaal verschillende ideeën hebben over opvoeden. Als de geliefden elkaars opvattingen over opvoeding verkeerd interpreteren – een vergissing die vaak wordt gemaakt – ontstaan de grootste ruzies.

Dat gebeurt opnieuw als de kinderen het nest verlaten. Als de ouders aannemen dat ze weten hoe de ander de rest van hun leven wil doorbrengen en dus nergens naar informeren, ontstaan tal van misverstanden. Met als gevolg dat beiden denken dat ze uit elkaar zijn gegroeid – een van de meest genoemde redenen bij scheidingen.

Ook die zogenaamde levensfaseproblematiek komt dus maar al te vaak neer op een probleem in de communicatie. De closeness-communication bias verklaart veel van de problemen die stellen kunnen ondervinden op het pad van hun leven samen. Als ze de dingen die belangrijk zijn wel direct tegen elkaar zeggen, verdwijnen ogenschijnlijk diepgaande problemen als sneeuw voor de zon.

Interpreteren in plaats van luisteren

In een volgend gesprek moedig ik Jan en Tineke aan het trauma uit hun verleden te bespreken. Ik vraag hen met nadruk om te luisteren en door te vragen bij alles wat hen verbaast of boos maakt. Telkens als ze toch weer interpreteren in plaats van luisteren, kom ik tussenbeide. Op zulke momenten gaan Jan en Tineke ‘backtracken’: in gedachten gaan ze twee of drie zinnen terug. Vandaar pakken ze het gesprek weer op.

Op deze manier slagen Jan en Tineke erin om uiteindelijk het treurigste moment uit hun relatie te bespreken. Als stellen stoppen met interpreteren, winnen ze al een hoop duidelijkheid en vermijden ze onnodige ruzies. Maar hoe doe je dat? Zoals in het voorbeeld van Jan en Tineke helpt het al enorm om samen te letten op de vorm van een gesprek. Je hebt natuurlijk een gesprek vanwege de inhoud, maar je kunt je woorden en de manier waarop je die uitspreekt vaak beter kiezen.

Als je het gevoel hebt dat een gesprek niet zo loopt zoals je zou willen, dus als de vorm niet zuiver is, onderbreek je het en ga je backtracken. Let daarbij vooral op aannames. Wanneer vul je in wat de ander denkt en voelt? Met andere woorden: wanneer doe je aan gedachtenlezen? Als je merkt dat je partner of jijzelf net doet alsof je helderziend bent, grijp je in. Zeg dan niet: het klopt niet wat je zegt, je kent me slecht. Maar: hoe weet je dat? Heb ik dat soms gezegd? Elk goed gesprek begint met luisteren. En dus niet met praten voor je beurt.