Onze leefomgeving raakt steeds vervuilder

In tampons, in zwemwater, in drinkbekers, in kinderkleding: giftige chemicaliën zijn inmiddels overal. Annelies den Boer, oprichter en directeur van Stichting Tegengif, vindt dat er veel strengere regels moeten komen voor bedrijven. Wat kunnen we ondertussen zelf doen? ‘Minder parfum gebruiken en vaker stofzuigen.’

Giftige metalen in tampons. PFAS in het zwemwater. Schadelijke stoffen die vrijkomen in plastic drinkbekers van kinderen. Chemicaliën zijn inmiddels overal, mede dankzij ons consumptiegedrag en de toegenomen vraag naar pesticiden, plastics en consumentenartikelen. Via voeding, drinkwater, huidcontact en inademing komen deze chemicaliën, die vaak giftig zijn, in ons lichaam terecht, met als gevolg een inmiddels aantoonbaar negatief effect op onze gezondheid.

Om daar iets tegen te doen richtte Annelies den Boer zeven jaar geleden Stichting Tegengif op. ‘Ik werkte destijds bij Wemos, een organisatie die zich inzet voor de verbetering van de gezondheid wereldwijd’, vertelt ze. ‘Daar zag ik dat milieu een steeds belangrijker factor wordt als het gaat om gezondheid, nu onze leefomgeving steeds vervuilder raakt. Ik wilde een rol spelen in het oplossen van dit enorme vraagstuk.’

---

Annelies den Boer (57) is oprichter en directeur van Stichting Tegengif. Het onderzoek dat de stichting laat uitvoeren, heeft ook haar manier van leven veranderd, zegt ze. ‘Ik probeer zoveel mogelijk producten te kopen met een ecokeurmerk, zoveel mogelijk biologisch geteeld fruit en groente te eten.

---

Wat doet Tegengif?

‘Wij willen meer bewustwording creëren over het gevaar van chemische stoffen voor onze gezondheid. Want als er meer bewustzijn is, komt er hopelijk strengere wetgeving, zodat artikelen veiliger worden en consumenten weloverwogen keuzes kunnen maken. Ik geloof erg in consumer power: als burger heb je een aantal manieren waarop je invloed kunt uitoefenen en een daarvan is je koopgedrag. Ik vind natuurlijk niet dat de verantwoordelijkheid voor het vermijden van giftige stoffen helemaal bij de consument ligt. Er is ook een grote rol weggelegd voor de overheid en het bedrijfsleven. Het is altijd een samenspel. Daarin proberen wij een rol te spelen. Tegengif laat onderzoek doen naar problematische chemicaliën die via alledaagse producten in ons lichaam terechtkomen.’

Waarom moeten we bezorgd zijn over chemicaliën in ons lichaam?

‘Omdat chemische stoffen schadelijke effecten kunnen hebben op onze gezondheid. Ze kunnen het immuunsysteem ondermijnen, ze kunnen hormoonverstorend zijn, ze kunnen op allerlei manieren ingrijpen op processen in het lichaam. Ze kunnen ook kankerverwekkend zijn, maar gelukkig is de regelgeving daarop in Europa wel al sterk verbeterd.’

Komen we chemische stoffen vaak tegen in ons dagelijks leven?

‘Heel vaak. Bedenk maar: plastic is ook een chemisch product. Niet alle chemicaliën zijn slecht. Maar de Europese Commissie heeft een aantal jaar geleden gezegd dat ongeveer 60 procent van de chemicaliën die nu op de Europese markt zijn slecht zijn voor onze gezondheid en/of het milieu. Dat is dus best veel. Een aantal jaar geleden hebben we de urine laten testen van een aantal beleidsmakers en influencers om te kijken naar de aanwezigheid van plastic additieven daarin. De deelnemers aan die test hebben ook een tijdje met een polsbandje rondgelopen om te meten of ze ook aan andere chemische stoffen blootstonden.’

En?

‘Iedereen had plastic weekmakers in de urine, iedereen had aan brandvertragers blootgestaan. Brandvertragers zitten in allerlei elektrische apparaten zodat ze minder snel in brand vliegen. Die uitslag was voor sommige deelnemers een schok, want er zaten mensen tussen die heel bewust leefden. En het ís ook schokkend. Je kunt je inname of blootstelling wel tot op zekere hoogte beïnvloeden, maar helemaal vermijden lukt niet, want die chemicaliën zitten dus o-ver-al.

Neem PFAS – een verzamelnaam voor een aantal chemische stoffen, waarvan sommige een gevaar voor de gezondheid kunnen vormen. We hebben het aangetroffen in cosmetica, kinderkleding, pannen en op heel veel andere plekken. Begrijpelijk wel: PFAS zijn vet-, water- en vuilafstotend. Heel handig dus. Maar ook heel schadelijk: PFAS kunnen onder meer het immuunsysteem van kinderen ondermijnen. Vaccinaties werken dan minder goed, het risico bestaat dat kinderen alsnog de ziekte krijgen waartegen ze zijn ingeënt. In plastic drinkflessen van kinderen troffen we hormoonverstorende weekmakers aan. Het was niet veel, maar cumulatief loopt het behoorlijk op omdat die weekmakers overal in zitten. Ik vind het vreselijk dat zelfs ongeboren kinderen al in de baarmoeder worden blootgesteld aan schadelijke chemicaliën.’ En dat heeft effect op de vruchtbaarheid.

‘Nu al heeft een op de zes stellen vruchtbaarheidsbehandelingen nodig om zwanger te worden. En dat heeft niet alleen met de leeftijd van de aanstaande ouders te maken. De Endocrine Society en andere toonaangevende organisaties stellen inderdaad dat er een relatie is tussen die dalende vruchtbaarheid en toxische chemicaliën in het lichaam en dat kunnen ze ook laten zien. Daar maken wij ons zorgen over.’

Het zou het einde van de soort kunnen betekenen.

‘En niet alleen van onze soort. Cynici zeggen: prima, de aarde is toch overbevolkt. Maar niet alleen wij mensen, ook andere soorten hebben er last van. Het is een milieuprobleem en wij zijn onderdeel van dat milieu. Dat wordt veel te weinig gezien. Gelukkig begint er wel iets te veranderen, bijvoorbeeld door wat er bekend is geworden over de effecten van lozingen van Chemours, dat daarvoor DuPont heette. Mensen die in de omgeving van die chemische fabriek in Dordrecht wonen, kunnen geen producten meer uit hun volkstuinen eten. Maar dat is echt niet de enige vervuilde plek in Nederland. We hebben het voor elkaar gekregen om een hele voedselketen te verpesten. PFAS zitten ook in sla, in eieren, in vis. Voedingsmiddelen waarvan we denken dat ze heel gezond zijn.’

Chemische stoffen kunnen het immuunsysteem van kinderen ondermijnen

Maar er komt dus wel iets meer bewustwording?

‘Zeker, maar het beleid blijft achter. We zien dat allerlei noodzakelijke regelgeving on hold wordt gezet. De overheid is bang dat we door strengere regels op economisch gebied terrein verliezen en dat bedrijven uit ons land vertrekken naar bestemmingen waar er minder op milieueffecten wordt gelet. Voor een deel zal dat ook gebeuren. Ik vind dat je er anders naar moet kijken: waarom kunnen wij geen koploper zijn op het gebied van groene chemie? Een verbod is voor bedrijven vaak een mooie stimulans om iets anders te verzinnen. Daarom is strenge regelgeving zo belangrijk. Op termijn zal iedereen willen dat er chemicaliën geproduceerd worden die een positieve bijdrage leveren aan de wereld. Als wij daar nu mee beginnen, hebben wij die kennis dan al. Het kan ons dus ook economisch voordeel brengen.’

Er moet dus strenge regelgeving komen vanuit de overheid, bedrijven moeten giftige chemicaliën uit hun producten halen. Wat kun je als consument in de tussentijd doen om het gif zo veel mogelijk uit je lijf te houden?

‘Over het algemeen is het zo dat producten met een ecolabel minder schadelijke chemicaliën bevatten. Daar hangt helaas wel een prijskaartje aan. Ook daaraan zou de overheid wat ons betreft iets kunnen doen, want uiteindelijk levert dat een besparing op de gezondheidskosten op. Wanneer het gaat om cosmetica kun je als consument ingrediëntenlijsten scannen met apps zoals INCI Beauty of Beat the Microbead, en zien of het product microplastics of hormoonverstorende stoffen bevat.’

Sla, eieren, vis … Overal zitten chemicaliën in, we hebben een hele voedselketen verpest

Voor parfum moet je ook uitkijken, begrijp ik?

‘Bij een onderzoek dat we samen met de Deense consumentenbond en de Vlaamse organisatie Kom op tegen kanker hebben gedaan vonden we inderdaad best veel parfums met hormoonverstorende stoffen. Nu heeft parfum voor veel mensen een emotionele waarde, dus we willen niet zeggen dat je ze helemaal niet meer zou moeten gebruiken. Maar we zeggen wel: gebruik het niet wanneer je zwanger bent, misschien sowieso niet iedere dag en spuit het liever op je kleren of in je haar dan direct op je huid. Gelukkig staan de ontwikkelingen ook op dit terrein niet stil: inmiddels zijn er tal van parfums op de markt zonder hormoon­verstorende stoffen.’

Heb je nog meer tips?

‘Het klinkt suf, maar het werkt wel: vaker stofzuigen. Huishoudelijke producten slijten, en die slijtage komt in het huisstof terecht. Dat heeft met name effect op de gezondheid van kleine kinderen, want die kruipen natuurlijk over de grond. Het maakt echt een groot verschil: vaak stofzuigen, dweilen, goed luchten. En door regelmatig je handen te wassen kun je volgens onderzoek van Columbia University de blootstelling aan schadelijke brand­vertragers zelfs met de helft terugbrengen. Al met al kun je dus best wat doen, maar ik moet wel zeggen: blootstelling aan giftige chemische stoffen uitsluiten gaat niet lukken. Helaas. Je wordt er al mee geboren.’

Wat denk je: komen er we ooit nog vanaf?

‘Dat vind ik een heel moeilijke vraag om te beantwoorden. De chemicaliënproductie blijft de komende jaren stijgen. En door internationale ontwikkelingen zoals de oorlog in Oekraïne neemt de aandacht voor een gezond en duurzaam milieu juist af. Dat is zorgelijk. Het wordt een enorme klus om de situatie zoals die nu is terug te draaien.
Alleen met strenge, sterke regelgeving kunnen we het tij nog keren. Er moeten veel meer prikkels komen voordat bedrijven groene chemicaliën gaan ontwikkelen. Op korte termijn zie ik dat eerlijk gezegd niet gebeuren, maar ik weiger me daarbij neer te leggen. Ik wil hoop houden en hoopgevende dingen blijven zien: de kleine stapjes die worden gezet, mijn geloof in de menselijke inventiviteit, onze internationale samenwerking met gelijkgestemden, de inspirerende reacties en ideeën van onze volgers op social media. Bovendien: het stimuleert niet om alleen in rampscenario’s te denken.

Met Tegengif willen we mensen niet bang maken, maar enthousiast voor verandering. Als mensen stappen zetten, heeft het verleden ons geleerd, is verandering wel degelijk mogelijk, hoe hopeloos een situatie ook lijkt. Als maatschappij hebben we momenteel veel uitdagingen, dus voor veel mensen heeft de strijd tegen schadelijke chemicaliën in onze leefomgeving geen prioriteit. Voor mij wel. Niks doen is geen optie.’