Old lives matter

Negatieve stereotypen van ouderen, sombere denkbeelden over ouder worden, ‘boomers’ uitsluiten. Allemaal vormen van ‘seniorisme’, oftewel discriminatie van senioren. Zo’n somber (zelf)beeld is niet alleen kwalijk voor de maatschappij, maar ook ongezond voor jezelf. We spraken prof. dr. Richard Ridderinkhof, hoogleraar psychologie gespecialiseerd in veroudering en beeldvorming.

Wat zijn de meest voorkomende en zorgelijke voorbeelden van seniorisme?

‘Het ergste voorbeeld hebben we gezien tijdens de coronapandemie, toen er gesproken werd over het voorrang geven aan jongeren op de intensive care. Alsof ouderen minder belangrijk waren. Maar het uitsluiten of discrimineren gebeurt iedere dag. Neem als zestigplusser maar eens je dochter mee naar een gesprek met je specialist. Voordat je het weet zit hij/zij tegen je dochter over jou te praten.

Kijk naar de arbeidsmarkt. Daar worden vijftigplussers al gauw genegeerd, terwijl heel veel vijftigers staan te popelen om aan het werk te gaan. Werkgevers denken dat ze minder competent zijn, dat ze eerder ziek zijn en minder productief, terwijl heel veel van die denkbeelden echt niet kloppen. Sterker: oudere werknemers kunnen zo veel positieve bijdragen leveren. Ervaring, geduld, wijsheid. Seniorisme kan grote gevolgen hebben want het werkt eenzaamheid en isolement in de hand.’

Maar die negatieve denkbeelden moeten toch ergens vandaan komen?

‘Natuurlijk, objectief gezien en gemiddeld genomen gaan ouderen achteruit als ze ouder worden. Het gehoor, het geheugen, de snelheid; het wordt allemaal minder. Fysiek ben je minder competent. Maar je kunt niet alle zestigplussers over een kam scheren. Seniorisme is echt nog een stuk erger als je het vergelijkt met discriminatie op grond van sekse. Niemand haalt het meer in z’n hoofd om te zeggen: ‘Voor een vrouw kun je best goed inparkeren’, terwijl we het normaal vinden om bij een zestiger te zeggen: ‘Zo, dat doe je nog goed!’ En wat te denken van: ‘Wat zie jij er nog goed uit.’ Dat is echt beledigend. Vraag je af of het relevant is om de leeftijd erbij te betrekken.’

Hoe kan het dat je je eigen gezondheid schaadt wanneer je zelf somber of negatief denkt over ouder worden?

‘Als je als dertiger door alle drukte dingen vergeet, wijt je dit niet aan ouder worden, en dat doe je wel als je de vijftig bent gepasseerd. Terwijl het misschien helemaal niks met je leeftijd heeft te maken. Die gedachten kunnen er ook voor zorgen dat je bepaalde activiteiten niet meer doet omdat je denkt dat je het toch niet meer onthoudt of begrijpt. Ingewikkelde gebruiksaanwijzing? Daar begin je niet meer aan. Je gaat je als het ware aanpassen aan je gedachten. Ook wel selffulfilling prophecy genoemd.

Mensen die positief denken over ouder worden, leven zeven jaar langer

Hetzelfde geldt voor sporten of intensief bewegen. De gedachte dat je dat niet meer zo goed kunt of dat je misschien wel mankementen kunt krijgen, zorgt ervoor dat je het niet meer doet. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat mensen die positief denken over ouder worden, langer leven en gezonder zijn dan mensen met een negatief denkbeeld over ouderen of ouder worden.’

Hoe verander je je eigen negatieve denkbeeld over ouder worden?

‘Daar zijn verschillende methoden voor. Alleen de bewustwording ervan is al heel belangrijk. Welk gevoel komt bij je op bij het woord ouderen? Bedenk bij elke negatieve gedachte een positieve tegenhanger. Stel, je staat in de rij bij de kassa en denkt over de persoon voor je: pff, daar heb je weer zo’n trage boomer. Bedenk dan ook dat deze man of vrouw veel ervaring heeft of meer geniet van de vrijheid. Ook helpt het om wat rol­modellen te hebben van ouderen die je geweldig vindt. Ook blijkt intergenerationeel contact – dus oud en jong door elkaar – negatieve beeldvorming tegen te gaan.’

Seniorisme is het Nederlandse woord voor ageism, met het verschil dat seniorisme alleen over ouderen gaat. Ageism gaat officieel over stereotypen, vooroordelen en discriminatie op grond van leeftijd, en dan kan het bijvoorbeeld ook gaan over dertigers of pubers. Alles over seniorisme vind je op seniorisme.nl.

Wie is de oudere?

Als er over ouderen, plussers of senioren wordt gesproken, wordt veelal de groep van 65 jaar en ouder bedoeld. Maar eigenlijk bestaat ‘de oudere’ niet omdat er zo veel verschillen bestaan in deze doelgroep. De ene zeventiger is de andere niet. De perceptie hangt vaak ook af van je eigen leeftijd. Een zestiger zal bij ouderen misschien aan tachtigers denken, en een puber vindt een vijftiger al serieus oud. Een bekende Amerikaanse uitspraak geeft het goed weer: ‘I will never be an old man. To me, old age is always 15 years older than I am.’

Ouderen in de media

Elk jaar gaat de Nationale Denktank – een groep van twintig net afgestudeerden met verschillende studieachtergronden – een maatschappelijk probleem te lijf. Afgelopen jaar was het thema Betekenisvol Ouder Worden. Om een idee te krijgen hoe ouderen in Nederland worden neergezet, hielden ze een maand lang de media bij (kranten, tijdschriften en sociale media) om te kijken in welke context het woord ‘ouderen’ of ‘ouder worden’ werd genoemd. Erg positief was die context niet. In een kwart van de artikelen werden ouderen geassocieerd met ‘wijs, ervaren, warm’. In maar liefst driekwart van de artikelen werden ouderen geassocieerd met ‘afhankelijk, eenzaam, verval, bazig en zwak’.

We worden allemaal ouder. Wij allemaal. Tenminste, als we geluk hebben. Er zijn genoeg dingen om tegen te zijn. Anti discriminatie, anti drugs, anti onderdrukking, anti armoede. Ouder worden zou daar niet een van moeten zijn. We moeten ouder worden en de kansen die het biedt omarmen.’

Actrice Jamie Lee Curtis

Dag antiaging, welkom proaging

‘10 tips om er 10 jaar jonger uit te zien!’, ‘Voor altijd jong met dit supplement,’ ‘De beste antiaging crème die er bestaat.’ Al ons hele leven wordt ons verteld dat we er jong uit moeten zien. Jong is mooi, oud is lelijk. En dus doen we er alles aan om jong ‘te worden’ en zijn we dol op antiaging pillen, -oefeningen en -crèmes. Met dat antiaging gedoe zeg je eigenlijk dat je tégen ouder worden bent en dat we uit alle macht veroudering moeten bestrijden. Een denkbeeld waar tegenwoordig veel tegen wordt geageerd.

We zouden zelf veel meer de nadruk kunnen leggen op hoe leuk het is om ouder te worden, dat oudere mensen boeiend, sexy, gezond, energiek en aantrekkelijk kunnen zijn. Antiaging wordt zo proaging. Fabrikanten van beautymerken kunnen dit maatschappelijke protest niet meer negeren en zijn nieuwe verpakkingen gaan maken voor hun merken: Pro age (Dove), Age perfect (L’Oréal) en Slow Age (Vichy); termen die nu worden gebruikt voor crèmes, in plaats van antiaging. Ze kunnen eigenlijk ook niet anders: vrouwen van boven de vijftig vormen een belangrijke en in demografisch opzicht groeiende groep met veel koopkracht.

Het bekende Amerikaanse beautymagazine Allure verbiedt haar journalisten om de term antiaging te gebruiken. ‘De manier waarop we over veroudering denken, begint met de manier waarop we over veroudering praten’, zeggen ze. ‘Waarom zouden we niet mogen zijn wie we zijn?’

Positief denken = lagere bloeddruk

Decennialange research van de Amerikaanse Becca Levy – onderzoeker op het gebied van sociale gerontologie en de psychologie van veroudering – heeft aangetoond dat mensen met positieve opvattingen over ouder worden 7,5 jaar langer leefden dan degenen met negatieve gedachten. Ook later onderzoek wees uit dat een positieve instelling ten opzichte van ouder worden kan leiden tot een lagere bloeddruk, een over het algemeen langer en gezonder leven en zelfs een lager risico op dementie.

Je reinste discriminatie De belangrijkste discriminerende factor op de arbeidsmarkt is leeftijd. Een vijftigplusser die naar een baan solliciteert, wordt in Europa het hardst gediscrimineerd, méér dan iemand met een migratieachtergrond.
Bron: Goed ouder worden, hoe doe je dat?

Het zou verboden moeten worden

De Amerikaanse auteur, activist en TED-spreker Ashton Applewhite strijdt al jaren tegen ageism. Ze schreef het spetterende manifest This Chair Rocks, waarin ze oproept tot het beëindigen van discriminatie en vooroordelen op basis van leeftijd. Haar Tedtalk hierover is hieronder te zien. Supergrappig en absoluut de moeite van het kijken waard.

‘Als alles goed functioneert, wat is er dan oud aan? Een mens is al eeuwenlang hetzelfde, er zit misschien wat slijtage in, maar het ontwerp is niet verouderd’

Wim T. Schippers