Het wonder dat bacteriofaag heet

Niets konden artsen in Nederland voor hem doen, toen Willem Heijblom besmet raakte met een bac­terie. Via het tv-programma Dokters van morgen hoorde hij over bacteriofagen. Het bleek het wonder­middel te zijn dat hem van zijn klachten afhielp.

Tijdens een weekend in zijn tweede huisje huis in Zeeland, augustus 2016, kreeg gepensioneerd personeelsfunctionaris Willem Heijblom (70) last van zijn blaas. ‘Ik had vaak aandrang om te plassen, en pijn in mijn buik. Bij de huisartsenpost werd op zondag een blaas­ontsteking geconstateerd. Ze brachten een katheter bij me in en gaven me een antibioticumkuur mee. Het advies was om de volgende dag naar mijn eigen huisarts te gaan om dat katheter te laten verwijderen.’ Een simpele blaasontsteking, niks aan de hand. Maar toen Heijblom de volgende dag contact opnam met zijn huisarts in zijn woonplaats Kaatsheuvel, kreeg hij van diens assistent te horen dat hij naar een uroloog moest. Daar bleek hij pas over drie weken terecht te kunnen. Door tussenkomst van de huisarts werd die wachttijd beperkt tot tien dagen, maar dat was toch best lang om met een katheter rond te lopen, zeker als je geen ­enkele voorlichting hebt gekregen hoe je daarmee moet omgaan. ‘Een vriendin van mijn vrouw attendeerde ons erop dat het slangetje elke dag vervangen moest worden. Wij hadden geen idee!’ Achteraf gezien denkt Heijblom dat het probleem in die periode is ontstaan. ‘Ik had een ­ontstekinkje en daar is een bacterie bijgekomen als gevolg van dat katheter. Maar dat zullen we nooit zeker weten.’ Na tien dagen werd eindelijk dat katheter verwijderd, maar daarmee waren Heijbloms klachten nog niet ­verdwenen, integendeel. ‘Ik had gelukkig geen koorts, maar de aandrang om te plassen en het akelige branderige en pijnlijke gevoel daarbij bleven.’ Onderzoek wees uit dat hij besmet was met de klebsiella pneumoniae-bacterie. Om die te bestrijden kreeg hij de ene antibioticumkuur na de andere voorgeschreven. Het was allemaal tevergeefs. Na een halfjaar tobben moesten zijn artsen hem vertellen dat ze niks meer voor hem konden doen. Heijbloms klebsiella pneumoniae bleek resistent te zijn tegen antibiotica. Hij was uitbehandeld.

Resistent tegen antibiotica

Al was hij niet echt doodziek, die mededeling kwam toch als een klap. Zijn chronische blaasontsteking had een behoorlijke impact op zijn leven. ‘Ik moest steeds opletten of ik naar de wc kon waar ik ook was. En ik had pijn. Gelukkig werk ik niet meer, want zo had ik niet kunnen functioneren. Ik had meer op de wc gezeten dan achter een bureau. Online las ik verhalen van mensen die al jaren rondliepen met klachten waaraan niks te doen was omdat ze resistent waren tegen antibiotica. Ik was niet in paniek, maar mijn humeur werd er niet beter op.’

Met Antoinette naar Tbilisi

En toen werd hij geattendeerd op een uitzending van het tv-programma Zorg.nu dat nu Dokters van ­morgen heet over bacteriofagen: op maat gemaakte virussen die tegen specifieke bacteriën kunnen worden ingezet en daarmee een alternatief bieden voor antibiotica. Nadat Willem Heijblom de bewuste uitzending zelf had gezien, besloot hij tot actie over te gaan. Wat had hij te verliezen? ‘Ik vond dat ik het gewoon geprobeerd moest hebben. Men gebruikt die therapie al ­honderd jaar in Georgië en als die niet zou ­werken, waren ze er natuurlijk allang mee gestopt. Bovendien: antibiotica slik je toch ook in goed vertrouwen? Terwijl die ook van alles in je lichaam stukmaken.’ Heijblom sloeg aan het mailen: met de makers van het programma, met degenen die in de uitzending aan het woord kwamen. Via hen kwam hij in contact met het Eliava Instituut in Tbilisi, Georgië, waar men zich heeft gespecialiseerd in behandelingen met bacteriofagen. ‘Ze vroegen me monsters op te sturen van prostaatvocht en urine, zodat ze die konden onderzoeken.’ Na analyse daarvan kwamen ook zij tot de conclusie dat het om de klebsiella pneumoniae ging. En dat voor hem daar een bacteriofaag tegen kon worden ontwikkeld. Samen met presentatrice Antoinette Hertsenberg en een cameraploeg van het tv-programma Dokters van Morgen reisde Heijblom af naar Tbilisi. In het Eliava Instituut werden ze allerhartelijkst ontvangen. ‘De kliniek is heel eenvoudig, maar de mensen zijn vriendelijk en nemen de tijd voor je. De uroloog vertelde dat het aanmaken van een faag tegen mijn bacterie zes tot acht weken zou duren. Ze wilden graag dat ik terug naar Georgië kwam voor de behandeling, maar die kon ook van afstand gebeuren als ik een arts kon vinden die me bijstond.’ Gelukkig had Heijbloms uroloog in Tilburg zijn medewerking al toegezegd. Een paar weken later kreeg Heijblom zijn fagen thuisbezorgd: een kuur van vijftien dagen die deels oraal en deels urethraal moest worden ingenomen. ‘Ik moest tweemaal daags een klein flesje met doorzichtige vloeistof leegdrinken. Het drankje smaakt voor geen meter, het is heel zout. Je denkt toch aan rioolwater, waaruit ze die bacteriën schijnen te halen. Daarnaast moest de vloeistof drie keer per week door een arts in het ziekenhuis via een katheter ingebracht worden. Dat was ook zo gebeurd.’ Van tevoren had Heijblom daartoe wel allerlei formulieren moeten ondertekenen, want eigenlijk mogen Nederlandse artsen deze behandeling niet uitvoeren. ‘Ik moest schriftelijk bevestigen dat alles wat er in Tilburg gedaan werd onder mijn eigen verantwoordelijkheid gebeurde.’ Na een dag of vier begon Heijblom al verbetering op te merken. ‘Mijn klachten verminderden duidelijk. Ik kon stoppen met de pijnstillers.’ En toen hij na afloop van de kuur zijn bloed en urine liet testen, bleek het wonder inderdaad geschied: de bacterie was verdwenen. ‘Alles was schoon! Ja, toen was het feest.’

Wat zijn bacteriofagen eigenlijk?
We worden steeds resistenter voor antibiotica. Wereldwijd sterven er nu naar schatting 700.000 mensen per jaar aan infecties waarbij antibiotica geen soelaas bieden. Verwacht wordt dat dit aantal in 2050 zal zijn opgelopen tot 10 miljoen. Dus wordt er naar alternatieven gezocht. Bacteriofagen zouden dat kunnen zijn. Dit natuurlijke geneesmiddel wordt in Georgië al bijna een eeuw met succes tegen ontstekingen ingezet. Een bacteriofaag is een virus dat alleen bacteriën aanvalt, zonder zich van enige resistentie iets aan te trekken. Elke bacterie heeft zijn eigen faag, die eventueel door deskundigen op maat gemaakt kan worden. In tegenstelling tot antibiotica pakt een bacteriofaag alleen de ‘slechte’ bacterie aan en laat de goede ongemoeid. Er zijn dus minder bijwerkingen. De werking van bacteriofagen werd min of meer tegelijkertijd met die van antibiotica ontdekt aan het begin van de 20ste eeuw. In de westerse wereld koos men toen voor antibiotica: daarmee schiet je met hagel op de bacteriën en is er altijd wel iets raak. In Oost-Europa, en met name in Georgië, bleven de bacteriofagen echter populair. Nederlandse artsen zijn veelal onbekend met de werking en het nut van bacteriofagen. De Vereniging tegen ­Kwakzalverij vindt het ‘niet per se een ­therapie die bij voorbaat onzin is, maar wel een waarvoor bewijs nog ontbreekt.’

Nederlandse artsen terughoudend

Dat de behandeling omstreden is, merkte hij toen er na een paar weken toch weer klachten ontstonden. Daarmee wordt in het Eliava Instituut rekening gehouden: een vervolgkuur is niet uitzonderlijk. Heijblom begon dus aan een tweede kuur, maar het ziekenhuis in Tilburg werkte ditmaal ­minder enthousiast mee. ‘Mijn uroloog was op sabbatical en het ­contact met zijn vervangers verliep stroef. Gelukkig merkte ik ook met alleen oraal innemen al verbetering. Ik ben niet voor 100 procent genezen, maar toch wel voor 97 procent.’ Nederlandse artsen zijn terughoudend als het gaat om ­bacteriofagen, als ze er al ooit van hebben gehoord. ‘Er moet wetenschappelijk onderzoek naar worden gedaan en dan duurt het nog jaren voordat deze behandelmethode hier eventueel kan worden gebruikt, heb ik begrepen. En ­intussen worden er steeds meer bacteriën resistent. Ik ben blij dat ik voor mezelf kon opkomen. Veel mensen in een dergelijke situatie zijn te ziek om dat te doen.’ Ook financieel is het natuurlijk niet voor iedereen weggelegd om naar Georgië af te reizen. ‘Ik had het geluk dat mijn reis- en verblijfskosten naar Tbilisi door AvroTros werden betaald. Afgezien daar-­ van kostte het € 267 om de monsters per gespecialiseerde vervoerder naar Tbilisi te versturen. Daarna ging het verder in dollars: 170 dollar voor de analyse van de monsters, 1400 dollar voor de fagen en 1900 dollar voor de behandeling op afstand. Het is nog even af­­wachten of de verrichtingen die hier in Nederland in het kader van de behandeling werden gedaan, worden vergoed. De consulten in Georgië worden dat in ieder geval niet. Dat vind ik absurd. De artsen hier hebben de plicht om mij te ­helpen, maar ze hebben me niks te bieden en de behandeling die er is, mogen ze niet gebruiken. Bovendien zou de zorgverzekeraar wel bereid zijn geweest om jarenlang allerlei ­traditionele medicatie te vergoeden waaraan ik dus niks heb. Dat kost ook geld.’ Wat Willem Heijblom betreft kan het onderzoek naar bacteriofagen niet snel genoeg beginnen.