Financieel misbruik van ouderen: Het begint met een tientje

Stel: je doet boodschappen voor je oude moeder met haar pinpas. Kom je dan in de verleiding meteen even je eigen boodschappen met haar pas te af te rekenen? Zo’n gekke vraag is dat niet: elke dag worden ouderen financieel misbruikt. In 75 procent van de gevallen door een familielid. Dat kan voorkomen worden.

Jaarlijks zijn ruim 660.000 ouderen slachtoffer van financieel misbruik. Dat is het officiële cijfer. ‘Dat is het topje van de ijsberg’, zegt Liane den Haan van ouderenorganisatie ANBO. ‘Waarschijnlijk zijn het er veel meer.’ Financieel misbruik komt niet zo snel aan het licht, want de slachtoffers lopen er niet mee te koop. ‘De meeste mensen zullen het uit zichzelf niet vertellen. Ze schamen zich dat het hun overkomt’, zegt Den Haan. ‘Bovendien zijn ze vaak afhankelijk van degene die hen misbruikt.’ De buurvrouw doet elke week de boodschappen. Dat wil ze waarschijnlijk niet meer doen als je haar vertelt dat ze jouw pinpas niet meer mag gebruiken voor haar eigen aankopen. Je kleinkind komt elke week gezellig een kopje thee drinken. Misschien komt zij niet meer als je tegen haar zegt dat ze de oorbellen en armbanden die zij heeft meegenomen moet teruggeven. Wat het ook lastig maakt is dat de pleger zelf vaak vindt dat er helemaal geen sprake is van misbruik. ‘De zoon die spullen voor zichzelf betaalt met de pinpas van zijn moeder vindt dat hij recht heeft op het geld van zijn moeder’, zegt Madeleine Hillen van notarissenorganisatie KNB. ‘Straks is dat geld van hem, dus hij beschouwt het als een voorschot op zijn erfenis.’ En zijn broers en zussen dan? Hillen: ‘Plegers verzinnen voor zichzelf een rechtvaardiging voor hun gedrag. Dan zegt de zoon: ik sta altijd voor mijn moeder klaar, maar mijn zus steekt geen hand uit.’

Het begint met een tientje

Financieel misbruik gebeurt op allerlei manieren. ‘Het gaat vaak geleidelijk’, zegt Den Haan. ‘Het begint met € 10 en het wordt steeds meer. Soms is het zo extreem dat iemand een oudere zover krijgt dat ze samen naar de notaris gaan om het testament te veranderen.’

• In ruim 30 procent van de gevallen van financieel misbruik gaat het om diefstal. Familieleden, buren of hulpverleners nemen na een bezoekje waardevolle spullen mee. De ene keer een schilderijtje, de andere keer een ring. Of ze krijgen een volle portemonnee mee om boodschappen te doen en halen er voor zichzelf wat geld uit. Gesjoemel met pinpassen komt net zo vaak voor. Veel ouderen geven vaak hun pinpas met pincode mee aan degene die boodschappen voor hen doet. Met heel wat van die pinpassen worden ook andere boodschappen betaald. Of mensen pinnen contant geld voor een oudere en pinnen dan ook even voor zichzelf.
  
• In 20 procent van de gevallen wordt er misbruik gemaakt van een bankrekening of machtiging. Dan krijgt een oudere vrouw bijvoorbeeld een brief van de Belastingdienst, waarin staat dat zij haar motorrijtuigenbelasting nog niet heeft betaald. Zij weet van niets, ze heeft al tien jaar geen auto meer. Maar haar zoon wel. Die blijkt op haar naam en met haar geld een andere auto te hebben gekocht.
  
• Wat ook voorkomt is dat slachtoffers financieel kort gehouden worden. Er is een zoon of dochter gemachtigd om de geldzaken te regelen. Die regelt dat voor zichzelf zo goed dat vader of moeder – meestal is het moeder – zelf geen cent meer overhoudt. En helaas niet mee kan met het jaarlijkse bewonersuitje van het verzorgingstehuis. Van financieel kort houden is sprake in zo’n 10 procent van de gevallen.

Probeer ruzie te voorkomen

Moet je het altijd aankaarten als je merkt dat iemand financieel wordt misbruikt? ‘Ik vind dat je lichamelijke en geestelijke mishandeling altijd moet aanpakken, maar bij financieel misbruik zou ik naar de context kijken’, zegt Den Haan. Als voorbeeld noemt ze een kleinkind aan wie opa en oma altijd veel plezier beleven. Maar iedere keer als dat kleinkind geld pint voor opa en oma, pint ze een tientje extra voor zichzelf. ‘Dat zou ik oplossen met een pasje waarmee je maximaal € 25 per dag kunt pinnen. Probeer ruzie te voorkomen.’ Als je financieel misbruik van je vader of moeder zelf niet kunt stoppen en je vader of moeder is niet meer in staat om beslissingen te nemen, is er eigenlijk maar één oplossing. ‘Dan kun je bewind aanvragen bij de rechtbank’, zegt Hillen. Op rechtspraak.nl staat een aanvraagformulier. Daarin kun je zelf een voorstel doen voor een bewindvoerder, bijvoorbeeld een van de kinderen. Alle broers en zussen moeten het formulier ondertekenen en aangeven of ze het eens zijn met de voorgestelde bewindvoerder. ‘Als ze het niet eens zijn, komt er een zitting en moeten ze aan de rechter vertellen wat er aan de hand is’, zegt Hillen. ‘Waarschijnlijk zal de rechter dan een professionele bewindvoerder benoemen.’ Een bewindvoerder, of dat nu een professional is of een familielid, moet elk jaar verantwoording afleggen aan de rechter. Waar is het geld aan uitgegeven? De regels zijn streng. Zodra je uitgaven doet van meer dan € 1500 moet je toestemming vragen aan de rechter.

Leg het vast in een levenstestament

‘De beste manier om financieel misbruik te voorkomen is zo lang mogelijk je eigen financiën beheren’, stelt Den Haan. En als dat niet meer lukt? Neem van tevoren maatregelen, adviseert zij. Dat kan bijvoorbeeld door bij een notaris een levenstestament te laten opstellen. Daarin leg je vast wat er na je dood met je geld en spullen moet gebeuren. Ook leg je vast wat er tijdens je leven moet gebeuren op het moment dat je zelf geen goede beslissingen meer kunt nemen. Hillen: ‘Je kunt bijvoorbeeld vastleggen dat de zoon die vlakbij woont alles mag regelen, maar dat de andere kinderen meekijken.’ Ook Den Haan is er een voorstander van dat het kind dat alles regelt verantwoording aflegt aan de anderen. ‘Ouders kunnen een kind ook machtigen om de financiën te regelen. Leg dan vast dat het kind ieder jaar bij een accountant of notaris inzichtelijk maakt waar het geld aan is uitgegeven.’ Is dat nodig? Den Haan wijst er fijntjes op dat de pleger van financieel misbruik meestal een familielid is. ‘Het gebeurt heel vaak dat broers en zussen volledig naast een erfenis grijpen, omdat alles al weg is.’

Nancy (48): ‘Mijn moeder is 85 en erg kwetsbaar. Een paar jaar geleden tenniste en zwom ze nog, maar opeens is ze echt oud geworden. Ze is te mager en valt soms zomaar. Ik lig er wakker van. En ik kan haar niet helpen, want ik woon in Spanje. Daar heb ik mijn gezin en mijn werk. Het liefst zou ik iemand inhuren om een oogje in het zeil te houden en voor boodschappen en klusjes, maar daar wil zij niets van weten. De laatste tijd gaat ze veel om met haar nieuwe buurvrouw – een vrouw van een jaar of zeventig, met een dochter van mijn leeftijd. De buurvrouw doet de boodschappen en soms gaat mijn moeder winkelen met de buurvrouw en haar dochter. Al een paar keer heeft mijn moeder schoenen, jurkjes en bloesjes voor de buurvrouw en haar dochter betaald. En als ze wat gaan drinken, trakteert ze altijd. Ze plukken mijn moeder kaal. Maar die geniet van de uitjes, en zegt: ‘Zo gezellig, die moeder en dochter samen.’ Dan voel ik me nog schuldiger, dus houd ik mijn mond maar.’

Hester (53): ‘Mijn neefje zou uit zijn huis gezet worden. Huilend stond hij bij oma op de stoep. Hij had een huurschuld van bijna € 6000; geld dat binnen een paar dagen moest worden betaald. Wilde oma dat alsjeblieft voorschieten? Hij zou het haar echt terugbetalen, elke maand een paar honderd euro. Mijn moeder, de oma in dit verhaal, heeft niet veel geld. Maar ze heeft het voorgeschoten, omdat ze het vreselijk vond dat haar kleinzoon op straat kwam te staan. Hij heeft daarna een paar keer € 200 overgemaakt. Dat was het. Ook kwam hij niet meer bij haar langs. Daar had mijn moeder veel verdriet van. Ik heb hem een paar keer gebeld om te zeggen dat hij de lening moest terugbetalen. Zijn ouders zeggen dat ook tegen hem, zeggen ze. Ik heb voorgesteld om loon­beslag te laten leggen. Daar wil mijn moeder niets van weten. Het blijft haar kleinzoon. Het is alweer vier jaar geleden. Mijn neefje komt weer af en toe bij mijn moeder. Zij vindt dat heel fijn. Naar het geld vraagt ze niet, want ze is bang dat hij dan weer wegblijft. De hele familie weet ervan, de verhoudingen zijn verstoord en niemand praat erover.’

Lees ook deze bijlage

Tips om financieel misbruik te voorkomen

Tips om financieel misbruik te voorkomen

Elke dag worden ouderen financieel misbruikt. In driekwart van de gevallen door een familielid. Dat kan voorkomen worden met deze tips.

Verder lezen