Hoe arm zijn we eigenlijk?

Iedereen klaagt over hoge energierekeningen en dure boodschappen, ook mensen met een goed inkomen. Natuurlijk is het voor hen ook lastiger geworden om rond te komen. Maar is er sprake van nieuwe armoede of moeten zij gewoon slimmer budgetteren? ‘Als je je kind zonder ontbijt naar school moet sturen, ja, dan ben je arm.’

Mensen die ons voorheen niet nodig hadden, zoeken nu informatie over besparingen’, zegt Karin Radstaak, woordvoerder van het Nibud, het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting. ‘Dat zijn mensen die vroeger wel konden rondkomen, maar nu tegen hoge kosten aanlopen. Wanneer je eerst bijvoorbeeld € 200 per maand kwijt was aan je energierekening en nu € 500, en ook veel meer moet uitgeven aan boodschappen, hakt het erin.’

De energierekening betalen met spaargeld

In 2022 was 60 procent van de Nederlanders financieel ongezond of kwetsbaar. Zij hebben bijvoorbeeld geen spaargeld achter de hand om tegenvallers op te vangen. Ook kon in 2022 slechts de helft van de huishoudens in Nederland alle rekeningen probleemloos betalen. Dit blijkt uit onderzoek naar de financiële gezondheid van Nederlandse huishoudens, uitgevoerd door Deloitte in samenwerking met het Nibud en de Universiteit Leiden. ‘Sommige mensen gebruiken hun spaargeld om elke maand een paar honderd euro extra te betalen voor de energierekening. Dat betekent dat je op termijn geld te kort gaat komen’, zegt Radstaak. ‘Ook zijn er mensen die lenen bij familie. Dat staat nergens geregistreerd, maar het gebeurt wel.’

Wat is eigenlijk armoede?

Waar komt die ‘nieuwe armoede’ toch vandaan? Marten van Garderen, consumenteneconoom bij ING, twijfelt over de term armoede. ‘Elk mens dat in armoede leeft, is er één te veel’, zegt hij. ‘Maar als je minder dure boodschappen kunt kopen of de verwarming niet hoger zet dan 18 graden om te besparen, ben je nog niet meteen arm. Als je je kind zonder ontbijt naar school moet sturen, ja, dan ben je arm.’

Ook Radstaak heeft aarzelingen bij de term armoede. ‘Om van armoede te spreken, is er structureel sprake van een tekort. We weten niet of de huidige situatie ertoe zal leiden dat meer huishoudens daar last van zullen gaan hebben. Wel heeft het Centraal Planbureau (CPB) laatst vastgesteld dat er volgend jaar een miljoen huishoudens in armoede zullen leven als de overheid niet bij blijft springen. Daar zijn wij ook erg benieuwd naar. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met de (energie)toeslagen en het energieplafond?’

Definities van armoede

Er zijn verschillende definities van armoede in omloop. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) spreekt van armoede wanneer mensen gedurende langere tijd niet de middelen hebben voor goederen en voorzieningen die in hun samenleving als minimaal noodzakelijk gelden. De armoedegrens van het SCP is gebaseerd op twee referentiebudgetten. Het ene budget geeft aan hoeveel geld iemand nodig heeft om een zelfstandig huishouden te kunnen voeren. Dat gaat uit van een zogenoemd basisbehoeftenbudget. Dat betreft de uitgaven die je minimaal hebt aan basisbehoeften als wonen, eten, kleding, de noodzakelijke verzekeringen en persoonlijke verzorging.

Daarnaast hanteert het SCP het niet-veel-maar-toereikend- budget. Dat is wat ruimer en houdt rekening met uitgaven om mee te kunnen doen in de samenleving. Daar zit bijvoorbeeld het lidmaatschap van een sportclub bij, de mogelijkheid om thuis familie of vrienden te ontvangen met een drankje en een hapje, en eens per jaar een week vakantie.

Wat zijn reële uitgaven?

Het niet-veel-maar-toereikend-criterium betekent volgens het SCP voor een eenpersoonshuishouden dat je in 2022 netto minstens € 1399 per maand nodig had, dit jaar € 1508 en in 2024 € 1573. Maar wie leeft van een bijstands­uitkering, heeft minder. Dan heb je in 2023 in je eentje per maand € 1349 (inclusief vakantiegeld en zorgtoeslag) en met z’n tweeën € 1973. Een eenoudergezin met twee kinderen van één en acht jaar heeft volgens het Nibud € 1916 en een stel met twee kinderen in die leeftijd € 2220. Voor al deze situaties heeft het Nibud modelbegrotingen gemaakt. ‘Zo’n modelbegroting werkt nét, maar dan moet je wel alle toeslagen en extra’s aanvragen waar je recht op hebt en niet chronisch ziek zijn’, zegt Radstaak.

De bijstand is in 1965 ingevoerd door Marga Klompé, de eerste vrouwelijke minister in Nederland. Zij vond dat de bijstand voldoende moest zijn om ook een bloemetje op tafel te zetten en een krantenabonnement te betalen.
‘Dat is niet meer zo’, zegt Radstaak. Ze vertelt dat de directeur van het Nibud deel uitmaakt van een overheidscommissie die bekijkt wat reële uitgaven zijn. Daar zou de hoogte van de uitkering van moeten afhangen, in plaats van mensen een bedrag geven en zeggen: hier moet je het mee doen. Het is tegenwoordig bijvoorbeeld normaal (en noodzakelijk) dat elk gezinslid vanaf een bepaalde leeftijd een mobieltje heeft. Van de bijstand kan dat vaak niet.

Er leven minder mensen onder de armoedegrens

We denken dat het nu slechter gaat dan in eerdere jaren, maar opmerkelijk is dat er op dit moment minder huishoudens in armoede leven dan voorheen. In 2021 had 5,6 procent van de bevolking een inkomen onder de armoedegrens. Maar in 2022 en in 2023 is dat percentage volgens het SCP en het CBS gedaald naar 4,7. Dat komt doordat het wettelijk minimumloon, de bijstand en de AOW in 2023 met 10 procent omhoog gingen. Ondertussen ging de inkomstenbelasting een beetje omlaag.

De huur en zorgtoeslag gingen omhoog en de inkomensgrenzen voor toeslagen daalden, waardoor meer mensen recht hebben op toeslagen. Daarnaast nam de overheid maatregelen om de hoge energieprijzen deels te compenseren. Zo kwam er een energietoeslag, de energiebelasting daalde en voor de energieprijzen werd een prijsplafond ingesteld.

Allemaal betalen we een prijs

‘Mensen met lage inkomens hebben de meeste last van hogere energie- en voedselprijzen’, zegt Van Garderen. ‘Daar gaat het grootste deel van hun inkomen naartoe.’ ‘En dat zijn ook de mensen die minder ruimte hebben om een buffer op te bouwen om geld achter de hand te hebben voor onverwachte gebeurtenissen’, zegt Radstaak.

Maar ook mensen met hogere inkomens hebben er last van. Dat komt vooral door de energierekening. Als die met € 50 omhooggaat, merk je dat met een goed inkomen misschien niet eens. Maar een dubbel zo hoge rekening – wat geen uitzondering is – voelt iedereen.

Tegelijkertijd zijn de prijzen van de boodschappen ook enorm gestegen. Het totale inflatiecijfer mag dan lager geworden zijn door de energiesteun, voor voedsel gold in maart 2023 een inflatie van maar liefst 15 procent! Voor de groep die het financieel altijd goed redde is het nu ook lastiger geworden om rond te komen. ‘Met z’n allen hebben we last van de oorlog in Oekraïne en lijden we welvaartsverlies’, zegt Van Garderen. ‘Allemaal betalen we een prijs doordat de energie veel duurder is geworden, maar daarmee zijn we niet ineens allemaal arm geworden.’

Lonen zullen sneller stijgen dan prijzen

In 2022 is de koopkracht met 2,7 procent gedaald, stelt Van Garderen. In 2023 daalt de koopkracht naar verwachting met 0,2 procent. Die percentages zijn gemiddelden. De laagste inkomens gaan er in koopkracht dit jaar 1,2 procent op vooruit, de hoogste inkomens gaan er 1,6 procent op achteruit. Volgens Van Garderen blijft de koopkracht voor de middeninkomens redelijk stabiel. Dat zijn geen percentages waarvan je achterovervalt. Dat komt doordat de lonen in veel sectoren ook flink zijn gestegen. Zo wordt de inflatie voor een groot deel gecompenseerd.

Toch voelt dat voor huishoudens soms niet zo. ‘Als je in de supermarkt bent, merk je direct dat je meer moet betalen’, zegt Van Garderen. ‘Maar je staat er niet dagelijks bij stil dat je loon misschien wel met 5 procent is gestegen.’ Als de overheidssteun om de energiekosten te beperken in 2024 wegvalt, gaan mensen met een uitkering er in koopkracht op achteruit en neemt de koopkracht bij andere huishoudens toe, rekent het CPB voor. ‘Dat werkenden erop vooruitgaan komt doordat de lonen harder zullen stijgen dan de prijzen’, aldus Van Garderen.

Budgetteren is het toverwoord

Hoe goed je kunt rondkomen heeft naast inkomen met gedrag te maken. Volgens de Schuldenmonitor van het Bureau Kredietregistratie (BKR) hebben vooral jongeren tot dertig jaar vaker betalingsachterstanden en gaan zij te gemakkelijk leningen aan. Hebben jongeren de neiging geld over de balk te gooien? Het Nibud heeft dat niet onderzocht, maar Radstaak sluit het niet uit. ‘Uit ons laatste scholierenonderzoek bleek dat jongeren onder de achttien meer geld te besteden hebben dan vroeger, maar dat ze vaker het gevoel hebben dat ze geld tekortkomen.’

Het Nibud wijt dat aan de buitenwereld, die via social media dag in, dag uit binnenkomt. Jongeren zien online steeds hippe maaltijden in trendy tentjes, designerkleding, peperdure horloges en influencers die zich baden in weelde. ‘Jongeren willen graag meedoen’, zegt Radstaak. ‘Het is een taboe om te zeggen dat je geen geld hebt.’

Rondkomen is lastig als je gevoelig bent voor verleidingen en makkelijk impulsaankopen doet. ‘Als je daar last van hebt, kun je ook met een hoog inkomen in de problemen raken’, zegt Radstaak. Budgetteren is het toverwoord. Wie dat doet, weet precies hoeveel hij heeft, welke rekeningen er nog aankomen en hoeveel hij kan uitgeven. Ook is het eenvoudiger om te bezuinigen wanneer je al je inkomsten en uitgaven goed in beeld hebt.

‘Overheidssteun moet gericht zijn op mensen die het echt nodig hebben’, zegt Van Garderen. ‘Mensen met een modaal of twee keer modaal inkomen hebben geen extra steun nodig. Die moeten hogere prijzen uiteindelijk zelf opbrengen. Als zij willen besparen zullen ze hun gedrag moeten aanpassen, bijvoorbeeld door minder spullen te kopen, energie te besparen of minder vaak of ver met vakantie te gaan.’

Geldzorgen? Trek aan de bel! Wie het financieel niet redt, kan het beste zo snel mogelijk aan de bel trekken, adviseert Nibud-woordvoerder Karin Radstaak. ‘Gemeentes hebben daar voorzieningen voor. Je hoeft echt niet in de schulden te zitten om daar aan te kloppen. Je kunt er ook terecht als je geldzorgen hebt. In je eentje is het vaak lastig om uit te zoeken hoe je inkomsten en uitgaven in elkaar zitten. Mensen denken vaak dat het aan henzelf ligt als ze niet kunnen rondkomen, maar zo moet je niet denken. Schroom niet en vraag advies.’ Andere plekken waar je terechtkunt voor praktische tips en advies zijn nibud.nl en geldfit.nl.

Lees meer over: Rondkomen en Schulden

Registreer nu bij RADAR+

RADAR+ biedt waardevolle tips om gezond te blijven van lijf & geest! Maak nu een gratis account aan en lees meteen meer!

Registreer nu

Log in om de reacties te lezen (3)

P. de Steur
21-11-2023 om 21:06

Phoe zeg, is niet eenvoudig om hier inhoudelijk op te reageren (Dit is mijn 4e poging om tot een coherent verhaal te komen).

Budgetteren? Ja, natuurlijk! Moet je van jongs af aan aangeleerd krijgen en doen. Maar je moet ook kunnen leven en ervaren in je jonge leven. Doen! Maar wel altijd ergens in je achterhoofd houden of je dit specifieke ‘iets’ wel kunt veroorloven. Doe dan gewoon. Doen! Later komt wel, als dit maar binnen je (lange of korte termijn) budget past. Doe dus nu, maar betaal niet later.

Maar meest belangrijke wat ik wil delen is dat je niet moet vallen in de marketing- en reclame valkuil. Je weet wel, die reclames (op socials en tv) die gaan over designer kleding, vakanties, dure auto’s, maaltijdboxen, luxe artikelen en zo verder. Maar ook over wonen, werken & inrichting huis. Zelfs over de partner die je zou moeten hebben omdat je daarmee beter voor de dag komt. Alles wat je niet nodig hebt, maar (volgens hen) wel wilt hebben.

WHAT? Trap er niet in! Die reclames zijn er niet voor jou zodat het beter met je gaat. Maar voor de verkopers die er aan verdienen.

Nu is het altijd een beetje de aard van het beestje om beter te willen doen dan een ander. Daar is niets mis mee. Dit stimuleert eenieder om de grenzen op te zoeken van eigen kunnen en willen. Maar de commercie heeft dit gevoel van ons gekaapt voor eigen gewin om ons te doen denken dat wat de commerciële instanties aanbieden wij willen hebben.

Is dit wat zij aanbieden voor jou waar? Ga er dan vooral mee in en geniet er nu van en accepteer de mogelijke gevolgen en deal er later mee.
Is dit, wat zij aanbieden voor jou. niet waar? Neem afstand en volg je eigen (financiële) pad.

Jij bent wie je bent. That’s it! Het hebben van een duur horloge, dikke auto of penthouse maakt geen verschil, want dat ben je niet, dat heb je alleen maar.

Oh ja, en denk ook eens aan je naasten, buren & wijkgenoten die het echt niet goed hebben. Als je voor hen iets doet zal dit je veel meer rijkdom geven. Niets tastbaar, maar wel voelbaar en blijft ook je hele leven lang als herinnering in je geheugen. Want… wat weet jij je nog te herinneren van al die onnodige luxe artikelen die je ooit hebt gehad?

Praat mee