Menstruatieproblemen moeten uit de taboesfeer

Gynaecoloog Marlies Bongers vindt dat vrouwen veel vaker met elkaar over hun menstruatie moeten praten. Dan kun je ervaringen vergelijken en voor jezelf bepalen wat kennelijk normaal is en wat niet. ‘Als je om de twee uur een nieuwe tampon moet inbrengen, is dat niet iets wat er nou eenmaal bij hoort.’

‘In mijn spreekkamer zie ik keer op keer dat veel vrouwen later dan nodig is komen met menstruatieklachten of overgangsproblemen. En als ik dan vraag: ‘Waarom komt u nu pas?’ blijkt dat ze lang hebben gedacht dat hun klachten normaal waren, iets dat erbij hoort, niet iets waaraan iets gedaan zou moeten worden. Dat komt doordat vrouwen onderling nauwelijks praten over hun menstruatie en ze dus niet weten wat op dit gebied normaal of abnormaal is. Dat moet veranderen.’

Gynaecoloog Marlies Bongers is een vrouw met een missie: er moet meer aandacht komen voor menstruatieproblemen. ‘Er moet wél over worden gesproken, zodat je niet bij jouw klachten denkt dat jij de enige bent die ze heeft, of dat ze normaal zijn. En natuurlijk omdat er dan iets aan gedaan kan worden.’

Wanneer is dit jouw missie geworden?

‘Toen ik begin jaren negentig de opleiding tot gynaecoloog deed, vielen de meeste gynaecologen voor de verloskunde, want daar is de meeste actie in ons vak. Maar ik merkte algauw dat ik de gewone gynaecologische problemen het leukst vond: iets doen aan klachten waarvan vrouwen ongelooflijk veel last kunnen hebben in hun dagelijkse leven. Menstruatieklachten zijn daar een goed voorbeeld van.

Rond 2000 mocht ik in het Máxima Medisch Centrum in Eindhoven/Veldhoven, waar ik werk, een speciale menstruatiepoli beginnen, ook al was daar toen nog geen vergoeding voor. Op die poli proberen we als het even kan de klachten in één consult te behandelen.’

‘Vrouwen praten te weinig met elkaar over menstruatie- of overgangs- problemen. En weten dus ook niet wat normaal is’

Wat zijn de meest voorkomende klachten die je ziet?

‘Dat verschilt per leeftijd. Bij jonge meisjes kan de menstruatiecyclus nog onevenwichtig zijn, waardoor ze onregelmatige en soms hevige menstruaties hebben.’

Wat versta je onder een hevige menstruatie?

‘Een hevige menstruatie is als je een of twee dagen echt veel bloed verliest, als je iedere twee uur een nieuwe tampon moet inbrengen, als je ’s nachts ondanks allerlei voorzorgsmaatregelen doorlekt. Maar het kan ook het gevoel zijn dat je helemaal bent leeggelopen en daarna drie weken nodig hebt om weer op krachten te komen voor een nieuwe menstruatie. Als dat bij tienermeisjes te lang duurt, schrijven huisartsen vaak tijdelijk een anticonceptiepil voor. Zo breng je er in ieder geval wat regelmaat in.

Wat ook goed werkt is meiden de pil laten doorslikken, zodat ze de menstruatie helemaal overslaan. Veel vrouwen denken dat dat niet kan omdat het bloed eruit moet, maar dat is een fabeltje. Door de pil wordt er weinig baarmoederslijmvlies aangemaakt, dus er is niet veel bloed dat moet worden afgestoten. Het is ook niet zo dat zich een meertje van bloed of stolsels opbouwt in je baarmoeder. Je hoeft niet te menstrueren.’

Marlies Bongers (65) werkt als gynaecoloog, gespecialiseerd in menstruatieklachten in het Máxima Medisch Centrum in Eindhoven/Veldhoven. Sinds 2015 is ze ook bijzonder hoog­leraar aan Universiteit Maastricht. Onlangs publiceerde ze samen met Corien van Zweden het boek Biografie van de baarmoeder – Het ingenieuze orgaan dat vaak niet begrepen wordt(de Arbeiderspers).

Veel jonge vrouwen zijn nu bang voor de pil.

‘Het is een golfbeweging. Toen de pil op de markt kwam, was het een vrijheidssymbool voor vrouwen: je hoefde niet meer bang te zijn om zwanger te worden. Nu zitten we in een tijd waarin iedereen denkt: geen hormonen in mijn lijf. Maar voor sommige vrouwen is de pil echt een enorme oplossing, al is het maar een minipil die alleen progesteron bevat en geen oestrogenen. Het is aan ons – huisartsen, gynaecologen – om met een vrouw van welke leeftijd dan ook af te wegen wat bij haar past en wat daarvan de voor- en nadelen zijn.’

Welke menstruatieproblemen spelen er bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd?

‘Tussen de 20 en 42 ongeveer beleven veel vrouwen een rustige fase in hun menstruatie. Ze hebben een regelmatige cyclus zonder al te veel problemen. Maar sommige vrouwen hebben endometriose, een aandoening waarbij weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies zich op plekken buiten de baarmoeder nestelt en daar voor pijnlijke ontstekingen zorgt. Je kunt ook last krijgen van vleesbomen – spierbolletjes zoals ik ze liever noem – in de baarmoeder. Die veroorzaken ook vaak hevige menstruaties.’

Dat gebeurt ook als de menopauze zich aandient, toch?

‘Ja. De bloedingen kunnen bij vrouwen tussen de veertig en de vijftig onregelmatig en heel heftig worden. En vooral ook onaangekondigd, waardoor je je hopeloos kunt voelen omdat er zo veel bloed komt op de ongelukkigste momenten. Emotionele klachten horen ook bij de overgang: slecht slapen, stemmingswisselingen. Ook hiervoor geldt: de menopauze is een onderwerp waarover vrouwen het veel meer zouden moeten hebben met elkaar. Op die manier kun je ervaringen vergelijken en voor jezelf bepalen wat kennelijk normaal is en wat niet.

De overgang begint vaak sluipend, zodat je niet meteen in de gaten hebt dat het de overgang is. Gemiddeld duurt die tien jaar. De Nederlandse vrouw is gemiddeld ongeveer 51 jaar oud bij haar laatste menstruatie, maar dat betekent dat een hele groep al veel eerder of veel later in de overgang komt.’

‘Als mannen zouden menstrueren, zou er meer onderzoek worden gedaan’

Ik begreep uit ‘Biografie van de baarmoeder’, het boek dat je samen met Corien van Zweden schreef, dat de overgang bij vrouwen die roken gemiddeld twee jaar eerder begint.

‘Ja, roken heeft ook effect op de menopauze. Als je toevallig aan de vroege kant zit, zullen zowel jij als de huisarts die je misschien bezoekt niet altijd aan de overgang denken bij klachten als zwaardere menstruaties, opvliegers en slecht slapen. Dat is een gemiste kans, want het wordt al veel hanteerbaarder als je klachten een naam krijgen en verklaarbaar zijn. De huisarts zegt sowieso vaak: het zal wel weer goed komen, het hoort erbij. Maar dat is het soort geruststelling die voor veel vrouwen klinkt als: ik moet niet zeuren. En dan gaan ze niet makkelijk nog een keer naar de huisarts. Terwijl overgangsklachten echt ondermijnend kunnen zijn.’

Dat er zo weinig over menstruatie- en overgangsklachten bekend is, komt dat doordat het iets is dat alleen vrouwen meemaken?

‘Ik ben ervan overtuigd: als mannen zouden menstrueren, was er veel meer onderzoek naar gedaan. Nu moeten vrouwen zelf dat onderzoek aanzwengelen, terwijl het bovendien geen hip onderwerp is. Er komt nooit iemand langs de deuren om geld in te zamelen voor onderzoek naar menstruatieklachten. Zo gaat het ook voor ons bij subsidie aanvragen voor onderzoek: dat is ook lastig.’

En dat verandert niet anno 2022?

‘Nou … Het verandert als je lawaai maakt. Daarom doe ik dat. Hoe meer lawaai, hoe meer het op de agenda’s komt. Mannelijke werkgevers moeten het gevoel krijgen: hier moeten we iets mee. Voor mijn wetenschappelijke werk heb ik dit jaar de Els Borst Oeuvreprijs gekregen en ter gelegenheid daarvan wordt er in oktober een symposium gehouden. Daar wil ik het onderwerp weer aan de orde stellen voor alle aanwezigen: collega’s, journalisten, en naar ik hoop ook toonaangevende werkgevers en beleidsmakers. Mijn boodschap is: kunnen we nu eindelijk eens stoppen met roepen ‘de menstruatie is een taboe!’ en overgaan tot: ‘hoe krijgen we dat taboe de wereld uit?’

Ben je voor een menstruatieverlof, zoals dat onlangs in een Spaanse stad is ingevoerd?

‘Wat ik daar supergoed aan vind, is dat we het er daardoor over hebben. Werkgevers kunnen denken: menstruatieverlof? Is de menstruatie dan een probleem? Ja, dat kan dus. Veel ziekteverzuim bij vrouwen valt eruit te verklaren. Als een vrouw gewoon kan zeggen: het komt door mijn menstruatie, ik hoef niet per se verlof, maar het zou wel heel fijn zijn als ik die week een paar dagen thuis zou kunnen werken, is er al veel gewonnen.

Door het erover te hebben en het persoonlijk te regelen, hoeft er wat mij betreft geen officieel wettelijk vastgelegd recht op menstruatieverlof te komen, want daarmee loop je ook weer het risico van stigmatisering: dat werkgevers vrouwen niet in dienst willen nemen omdat ze bang zijn dat ze menstruatieverlof zullen opnemen. Terwijl ik ervan overtuigd ben dat vrouwen er geen misbruik van zullen maken.’

‘We moeten meer lawaai maken. Zodat werkgevers het gevoel krijgen: hier moeten we iets mee’

Het moet dus bespreekbaar worden gemaakt. Is er aan de klachten zelf ook iets te doen?

‘Natuurlijk! Er is vaak op een niet heel ingrijpende manier iets aan te doen. Zware menstruaties hoef je niet lijdzaam uit te zitten. De baarmoeder hoeft niet meer meteen verwijderd te worden, er zijn tussenstappen die heel goed werken, zoals het Mirena-spiraaltje. Dat slechte slapen tijdens de overgang komt doordat de eierstokken geen oestrogeen en progesteron meer aanmaken. Door een beetje van die hormonen toe te dienen kun je het slapen verbeteren.

Er zijn verschillende manieren om hormonen te geven in de overgang: via pillen, gels of pleisters. Soms moet even naar de beste methode worden gezocht, want het verschilt echt van vrouw tot vrouw wat als prettig wordt ervaren.’

Wat hoop je dat op jouw vakgebied nog wordt ontdekt?

‘Ik hoop dat er in de toekomst met minder hormonen een evenwichtiger resultaat kan worden bereikt. Daar wordt aan gewerkt, want daar kan nog veel gewonnen worden. Nu is het: dit is de pil die standaard de minste kans geeft op trombose en tijdens de overgang kun je iets anders krijgen. Wat mij betreft komen daar nog veel meer nuances in, want iedere menopauze is anders en je wilt graag nog meer dan nu het geval is behandelingen op maat kunnen aanbieden.

Waar ik ook benieuwd naar ben, is naar het antwoord op de vraag waarom de ene vrouw spierbollen in de baarmoeder krijgt en de andere niet. Dat geldt trouwens ook voor endometriose: wat is daarvan de oorzaak? Kunnen we het niet voorkomen in plaats van behandelen? Daarachter komen, dat zou het allermooiste zijn.’