Als vrouwen nou een paar uurtjes meer zouden werken

Hoe komt het toch dat het in het Nederlands DNA lijkt te zitten dat vrouwen nauwelijks fulltime werken? Journalist Liesbeth Staats: ‘We hebben in ons land een heel streng afgebakend idee over wat een goede moeder is.’

Liesbeth Staats (49) is journalist en presentator. Ze werkte onder meer bij NOS Jeugdjournaal, EenVandaag en Brandpunt. Tegenwoordig presenteert ze het BNR-programma Koplopers en op NPO Radio 4 De Ochtend van 4. Onlangs verscheen haar boek Waarom vrouwen minder werken dan mannen (en dat ook jouw probleem is) (De Bezige Bij). Ze is getrouwd, heeft twee zoons en heeft altijd fulltime gewerkt.

Het was groot in het nieuws: Nederlandse vrouwen krijgen 40 procent minder pensioen uitgekeerd dan mannen. In 2018 ontvingen mannen gemiddeld € 34.000 aan pensioenuitkering; vrouwen € 20.000. Een groot verschil, ook vergeleken met de situatie in de ons omringende landen. Alleen in Cyprus krijgen vrouwen relatief nóg minder pensioen. Verklaringen voor de Nederlandse pensioenkloof: de lagere arbeidsparticipatie en dus het loon van vrouwen in het verleden.

Journalist Liesbeth Staats keek niet op van het nieuws. In 2020 maakte ze de documentaireserie Waarom werken vrouwen niet? over ‘parttime paradijs Nederland’ dat door vrouwen wordt bevolkt; nu is er het boek Waarom vrouwen minder werken dan mannen (en dat ook jouw probleem is) over hetzelfde onderwerp. De kwestie die ze in zowel serie als boek behandelt – oorzaken en gevolgen van de lagere arbeidsparticipatie van vrouwen – leiden linea recta naar dit verschil in pensioenuitkering. Sleutelwoord: deeltijdwerken.

Werkende moeders zeggen vaak: ‘Ik ben een leukere moeder als ik werk.’ Heb je ooit een vader zoiets horen zeggen?

Vertel maar: waarom werken vrouwen minder dan mannen?

‘Toen ik me in dit onderwerp verdiepte, stond ik een beetje op het standpunt: kom op vrouwen, geef jezelf eens een schop onder de kont. Het is heus niet zo moeilijk om fulltime te werken, ook met een gezin. Natuurlijk, het is altijd een kaartenhuis, maar het valt te regelen. Maar zo simpel is het niet, heb ik ontdekt. Er komen veel factoren bij kijken. We hebben ten eerste hier in Nederland een enorm sterke moederschapscultus; een heel streng afgebakend idee over wat een goede moeder is, en we laten niet na om elkaar daarop te wijzen. Dat geldt zeker voor vrouwen onderling.

Werkende moeders verdedigen zich vaak door te zeggen: ‘Ik ben een leukere moeder als ik werk.’ Heb je ooit een vader zoiets horen zeggen? Geen man is een leukere vader omdat hij werkt. Vrouwen mogen werken, maar alleen als ze kunnen bewijzen dat ze daardoor een leukere moeder zijn. En ook als ze werken blijft alles rond de kinderen hun verantwoordelijkheid. Dat zit in het Nederlandse DNA, maar het slaat nergens op. Er is geen onderzoek dat aantoont dat vrouwen beter zijn dan mannen in het verzorgen van kinderen. Ja, ze doen het vaker en dus hebben ze meer ervaring.’

Maar ook vrouwen zonder kinderen werken vaak parttime. Waarom is dat?

‘Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom bij het Centraal Bureau voor de Statistiek, denkt dat die vrouwen een beetje voorsorteren op het beeld dat ze kennen. De ‘vrije keuze’ waarover iedereen het bij dit onderwerp heeft, is in feite helemaal niet zo vrij. Je kiest makkelijker voor wat je van je moeder en omgeving kent, of wat je op Instagram als beeld van het moederschap krijgt voorgeschoteld. Positieve rolmodellen van fulltime werkende vrouwen zijn zeldzaam.

Ken je de serie Oogappels? Daarin heb je Merel, de carrièrevrouw met een goede, volwassen baan. Maar dat is me toch een bitch! Dat is kennelijk hoe wij carrièrevrouwen zien. Wat ik fascinerend vind: dit idee over moederschap houdt bij de grens met België op. Daar werken veel vrouwen fulltime en is kinderopvang geen enkel probleem. Het is dus echt iets cultureels.’

‘Een vrouw moet haar werk goed doen én bewijzen dat ze óók warm, invoelend en bescheiden is. Anders is ze een haaibaai’

Heeft de dubbele belasting ook effect op de gezondheid van vrouwen?

‘Dat heb ik niet speciaal onderzocht, maar ik kan me voorstellen dat die ervoor zorgt dat burn-outs op de loer liggen. Die dubbele belasting zit hem trouwens niet alleen in de combinatie van werken en zorgen, maar ook in de manier waarop er naar je wordt gekeken.

Werknemers hebben wat men in de psychologie een ‘genderrol’ en een ‘werkrol’ noemt. Bij mannen vallen die rollen vaak min of meer samen, omdat de norm op het werk nog altijd masculien is. Niemand boeit het of mannen goede vaders zijn, als ze hun werk maar goed doen. Bij vrouwen ligt dat ingewikkelder. Een vrouw die haar werk naar behoren doet, moet daarnaast bewijzen dat ze óók een leuke vrouw is: warm, invoelend, bescheiden. Anders is ze een ‘haaibaai’ en zal ze een mindere beoordeling krijgen, al doet ze haar werk nog zo goed. Dat is natuurlijk superscheef en waarschijnlijk vaak een oorzaak van stress en burn-outs.’

Wat zijn de andere factoren die bijdragen aan het feit dat 75 procent van de Nederlandse vrouwen parttime werkt, tegenover 25 procent van de mannen?

‘De politiek speelt ook een rol. Na de Tweede Wereldoorlog hebben we 29 kabinetten gehad, waarvan er maar drie zonder confessionele partijen waren. Er zullen heus mensen bij het CDA zijn die willen dat er vaart wordt gemaakt met goede, toegankelijke en betaalbare kinderopvang, maar daarmee hebben ze niks te winnen bij hun achterban, dus maken ze er geen punt van. Je kunt alleen maar hopen dat andere partijen in een coalitie dat wél doen en dat zij daarin meegaan. Dat zorgt voor veel onrust op het gebied van de kinderopvang.

De structuur van onze samenleving is nog steeds gestoeld op het kostwinnersmodel: een fulltime werkende man en een parttime of niet- werkende vrouw. En daardoor kan zij ’s middags om drie uur bij het schoolplein staan. Natuurlijk is er buitenschoolse opvang, maar dat is iets dat je speciaal moet regelen. Daarmee geeft de overheid eigenlijk de boodschap: dit is niet normaal. In Scandinavië doen ze het precies andersom. Als je daar je kind níét naar de opvang doet, moet je dat speciaal regelen en kijken mensen je aan alsof je iets zou zeggen als: mijn kind mag niet sporten.

Waar het op neerkomt is dat het hele systeem vrouwen onbewust in de richting van parttime werk duwt. Je kunt dit niet alleen vrouwen verwijten en zeggen dat ze ‘lui’ zijn, ondanks al het onbetaalde werk dat ze doen, of verwachten dat vrouwen dit in hun eentje oplossen. De norm moet veranderen.’

‘Natuurlijk is er buiten­­schoolse opvang, maar dat is iets dat je speciaal moet regelen. Het wordt niet als normaal gezien’

Is fulltime werken de heilige graal?

‘Juist niet. Van mij hoeft echt niet iedereen fulltime te werken, maar ik zou wel willen dat iedereen heel goed nadenkt over economische zelfstandigheid. Verdien je als je na een scheiding of door een andere grote verandering in je leven alleen komt te staan meer dan € 900 per maand om voor jezelf te zorgen? Dat is de grens: € 900, en die is al niet hoog, zeker in een tijd waarin de huizenmarkt overspannen is en de economie hoge eisen stelt aan onze levenstandaard.

Het zou wat mij betreft een goed plan zijn als studenten van welke opleiding dan ook een paar lessen krijgen in loopbaankeuzes, of hoe je het ook wilt noemen. Wat heb je nodig, wat betekenen de keuzes die je nu maakt voor je leven straks en later voor je pensioen? Als je eenmaal het parttime pad inslaat, kom je er moeilijk af.

Vrouwen zouden zich moeten realiseren dat meer uren werken een investering is in jezelf – en de moeite van enig geregel waard is. En tegelijkertijd moet er ook minder geregeld hoeven te worden, dat is een taak van de overheid. Ik denk aan langere ouderschapsverloven en betere kinderopvang. Ik zie ook een rol weggelegd voor het bedrijfsleven en andere organisaties. Zij zouden goed moeten kijken naar hun aannamebeleid, naar hun bedrijfscultuur en ruimte moeten maken voor de wensen van werknemers die niet de standaard witte man zijn.’

Dat kost veel geld, vrees ik.

‘Dat is waar, maar via de belastingen haal je dan ook meer geld binnen. We hebben grote tekorten in de zorg en het onderwijs die voor een groot deel zouden kunnen worden opgelost als iedereen ook een paar uurtjes meer zou werken.’

Het zit in ons DNA, het is iets cultureels … Het klinkt als iets dat moeilijk te veranderen is.

‘Toch ben ik een beetje hoopvol. Momenteel is iedereen vol van diversiteit en inclusiviteit, met andere woorden, dat iedereen mee moet kunnen doen op de arbeidsmarkt: mannen, vrouwen, mensen van kleur en verschillende culturele achtergronden.

De wens van diversiteit wordt ook in de bedrijfswereld steeds serieuzer genomen. Het is niet meer iets ‘voor leuk erbij’, maar iets waarvan ze echt werk maken. De tijd verandert, waarom zou je ook een oud model in ere houden dat duidelijk voor veel mensen niet werkt? De bedrijfscultuur waarin vergaderingen achteloos rond etenstijd of om acht uur ’s avonds worden gepland, waarop alle mannen zonder na te denken zeggen dat ze kunnen, moet op de helling.

Een van de hoogleraren die ik sprak vertelde dat zij ook vanuit haar functie als afdelingshoofd bij het maken van dit soort afspraken altijd eerst expliciet aan de mannen vraagt: ‘Om acht uur vergaderen, lukt dat met de kinderen?’ Gewoon, om iedereen zich ervan bewust te laten zijn dat dit iets is waarmee rekening gehouden zou moeten worden. Daarnaast denk ik dat de generatie die nu op de arbeidsmarkt komt sowieso anders naar werk kijkt. Millennials zijn niet zo gefocust op succes en veel uren maken. Ik hoop dat er daardoor meer ruimte komt voor het eerlijker verdelen van de taken.’

Ben je nu klaar met dit onderwerp?

‘Nee! Ik zou heel graag een vervolgserie over mannen willen maken. De titel heb ik al: Waarom doen mannen niks?’

Lees meer over: Samen leven en Werken

Registreer nu bij RADAR+

RADAR+ biedt waardevolle tips om gezond te blijven van lijf & geest! Maak nu een gratis account aan en lees meteen meer!

Registreer nu

Log in om de reacties te lezen (12)

H Heijden
07-01-2022 om 10:11

Zorg voor meer kinderopvang

Praat mee