Is ijskoffie zuivere koffie?

In de supermarkt, bij de benzinepomp en het station vind je tegenwoordig zo’n twintig variëteiten ‘ijskoffie’, bedoeld om koud te drinken. Hoe lekker, gezond en duurzaam zijn die?

Hoe lekker zijn ze?

‘Bewust proeven is toch anders dan gedachteloos een koffieshotje nemen’, zegt koffiespecialist Ed Krijgsman van De koffieschool. ‘Vaak worden zulke producten onderweg gedronken, ’s morgens als je nog geen koffie hebt gedronken of misschien zelfs niet ontbeten. Dan smaakt zo’n zoet product al snel goed: de suiker geeft je ook meteen een kick. Wil je cafeïne, dan kun je beter je eigen koffie meenemen.’

Wat zit er allemaal in?

Dacht je dat er alleen maar koffie, suiker en melk in kant-en-klare ijskoffie zit? Dan heb je het mis. We vonden onder andere de volgende toevoegingen:

• Maltodextrine (maïsstroop, een suiker).
• Zuurteregelaars: E339, natriumfosfaat en E500, natriumcarbonaat of baksoda.
• Cacao­poeder.
• Verdikkingsmiddelen zoals E407: carrageen (uit zeewier), guargom, chicoreivezel, johannesbroodmeel en gellanggom.
• Emulgatoren.
• Aroma’s: natuurlijk koffiearoma, amandelaroma, vanille­aroma.
• Gekaramelliseerde suikerstroop
• Zeezout.

Recept Vietnamese ijskoffie

Vietnam heeft een uitgebreide koffiecultuur: deels nog als overblijfsel van de koloniale tijd toen Frankrijk er huishield, deels omdat het land zelf de grootste producent van robustakoffie ter wereld is. Bij elke gelegenheid wordt ijskoffie geserveerd, gemaakt door kokend water direct te laten druppelen op versgemalen koffie met daaronder een mengsel van ijsklontjes en gecondenseerde melk. Maar je kunt natuurlijk ook apart koffiezetten. De ­verhoudingen voor een goede Vietnamese ijskoffie zijn: 120 ml sterke, vers gezette koffie 2 eetlepels gezoete gecondenseerde melk (Friesche Vlag) en ijsblokjes naar smaak.

Robusta? Arabica?

Koffie wordt gemaakt door de bessen van de koffiestruik te laten drogen en ze dan te branden: gecontroleerd verhitten, wordt dat genoemd. Door het branden krijgt de koffie zijn uiteindelijke smaak. Er zijn globaal twee variëteiten koffie: robusta en arabica. De koffieplant Coffea Arabica is gevoeliger voor ziektes en levert koffie die subtiel van smaak is. Robusta is krachtiger en bevat meer cafeïne; de plant maakt dat aan om zich tegen ziektes te beschermen. De koffiesoorten worden vaak gemengd om een specifieke ‘blend’ te krijgen.

Maar de smaak van koffie hangt van meer factoren af. Waar de koffieplant groeit bijvoorbeeld; hoe heet en hoe lang de bonen zijn gebrand en hoe fijn ze worden gemalen. Over het algemeen geldt: hoe fijner de maling, hoe bitterder en sterker de smaak is. Hoe grover de maling, hoe zachter en milder de smaak is. Het lekkerst is het om de koffiebonen zelf te malen: voorgemalen koffie is al veel van zijn aroma’s kwijt, ongeacht de verpakking. Koffie-extract en gedroogde instantkoffie (Nescafé) hebben nauwelijks aroma.

Veel milieubelastender wordt het niet

De productie van zulke éénmalige ­verpakkingen kost heel veel (fossiele) energie en de bekertjes, flesjes en blikjes dragen flink bij aan de hoeveelheid zwerfafval. De verpakking bestaat vaak uit een beker van lastig te scheiden plastic en karton, dat je apart en in de goede recycle­­­bak moet afdanken. ­Aangezien veel ijskoffies onderweg worden ­geconsumeerd, belandt een groot deel gewoon in de afvalbak of op straat.

Het afdekfolie kan sowieso niet worden gerecycled en moet je bij het restafval doen: het bijbehorende rietje is vaak weer van een ander soort plastic dan de beker. Wat dat betreft is ijskoffie in een 100% kunststof beker of in een blikje nog de ‘beste’ keuze. Een aantal ijskoffies hebben wel een duurzaamheidskeurmerk zoals Fairtrade of Rainforest Alliance. Maar de verpakking is zo milieubelastend, dat dit in feite weinig uitmaakt.

Koffie en duurzaamheid

Koffie komt uit tropische landen als Brazilië, Vietnam, Colombia, Indonesië en Ethiopië. Een klein deel wordt geteeld op kleine familiebedrijven, het merendeel komt van grote plantages waar loon­arbeiders werken. De werkomstandigheden zijn vaak schrijnend. Ook heeft koffieteelt een flinke milieu-impact.

Voor­­­­­­al bij de ‘speciale’ koffiesoorten die op hogere ­hellingen groeien, zorgt de koffieteelt voor ontbossing, water­vervuiling, het wegspoelen van de bodem (erosie), en vervuiling door overmatig gebruik van bestrijdingsmiddelen. Door koffie te kopen met een betrouwbaar keurmerk, zoals Max Havelaar/Fairtrade, UTZ, Biologisch of Rainforest Alliance drink je koffie waarvan zowel de arbeidsomstandigheden als de milieubelasting bij de teelt beter zijn.

Sommige koffieproducenten hebben duurzaamheidsprogramma’s. Klinkt mooi, maar de controle is vaak minimaal. Wil je weten welke keurmerken betrouwbaar zijn, check dan de Keurmerkenwijzer van Milieu Centraal. Als je zelf koffie zet, is verspilling een grotere milieu­factor dan het apparaat. Cupjes geven veel afval en zijn vaak niet goed te recyclen, maar je zet precies zo veel koffie als je nodig hebt. Als je filterkoffie zet, gebruik dan een apparaat met een thermoskan en zet je koffie ‘op maat’. Koffie on the go maak je een stuk duurzamer door je eigen (afsluitbare) beker mee te nemen.

Is cafeïne gezond?

Een kopje filterkoffie (100-120 ml) bevat ongeveer tussen de 110 en 130 mg van de opwekkende stof cafeïne. In kant-en-klare ijskoffie zit veel minder cafeïne, gemiddeld zo’n 50 mg/100 ml. Er werd lang gedacht dat cafeïne slecht is voor ons, maar de Gezondheidsraad beveelt tegenwoordig zelfs twee tot vier kopjes koffie per dag aan. Koffie kan het risico op hart- en vaataandoeningen, diabetes type 2 en beroertes verkleinen. Bovendien heeft cafeïne een opwekkend effect en ­vergroot het de concentratie. Veel méér koffie drinken dan pakweg drie, vier kopjes werkt niet meer tegen vermoeidheid of heeft zelfs een averechts effect. Overigens zit cafeïne, in iets kleinere hoeveelheden, ook in pure chocolade en groene en zwarte thee.