Intersekse: een beetje meisje & een beetje jongen

Terwijl we steeds meer gewend raken aan mensen die niet in hokjes passen, leeft een grote groep Nederlanders nog altijd met een geheim. Ze zijn intersekse: geboren met een lichaam met deels mannelijke en deels vrouwelijke biologische kenmerken.

De variatie tussen intersekse personen is groot. Soms is het meteen bij de geboorte te zien, het is dan niet duidelijk of er een jongen of meisje is geboren. Veel vaker zie je aan de buitenkant niks. De variatie zit dan vanbinnen en komt pas later aan het licht, bijvoorbeeld als een meisje niet ongesteld wordt of een jongen niet in de puberteit komt. Er zijn ook mensen die niet weten dat ze intersekse zijn, omdat het nooit is ontdekt of nooit aan ze is verteld.

Misverstanden over intersekse

Intersekse wordt vaak verward met transgender, wanneer iemands gender­identiteit niet overeenkomt met het bij de geboorte toegewezen geslacht, bijvoorbeeld een kind dat eruitziet als een jongen maar zich een meisje voelt.

Maar intersekse is niet hetzelfde als trans­gender. Intersekse gaat over biologisch geslacht, (trans)gender gaat over gevoel en identiteit. Ook is er een verschil in medische behandeling van intersekse en transgender. Bij intersekse kinderen mogen geslachtsoperaties op jonge leeftijd plaatsvinden terwijl trans kinderen pas een geslachtsoperatie mogen ondergaan als ze 18 jaar zijn.

Een ander misverstand is dat intersekse met seks te maken heeft, of met seksuele oriëntatie – dus op wie je valt. Ook dat klopt niet. De meeste (maar niet alle) intersekse personen voelen zich man of vrouw en zijn heteroseksueel.

Hoe vaak komt het voor?

Uit een grootschalig Deens bevolkingsonderzoek blijkt dat ongeveer 1 op de 90 personen (1,1 procent) intersekse is. Dat betekent dat er in Nederland 190.000 intersekse personen zijn. Amerikaans literatuuronderzoek noemt zelfs een percentage van 1,7, wat neerkomt op 1 op de 60. Lastig aan het bepalen van het precieze aantal is dat er geen overeenstemming is over welke aangeboren variaties wél en níét tot de intersekse paraplu behoren, en het feit dat een gedeelte van de intersekse personen het niet ontdekt of het nooit te horen heeft gekregen. Bij slechts een klein gedeelte van de intersekse personen is het direct na de geboorte zichtbaar. Bij zo’n vijftig geboortes in Nederland per jaar weet men niet of er een jongen of meisje is geboren.

1 op de 90? Waar zijn ze dan?

Intersekse is een natuurlijk fenomeen, en intersekse personen hebben dus altijd bestaan. Ze zijn alleen nauwelijks zichtbaar. In onze maatschappij is een tweedeling in mannen en vrouwen de norm. Mensen die op het gebied van sekse niet binnen die hokjes passen, praten daar meestal niet over. Het officiële beleid rondom intersekse was jarenlang: geheimhouden en eventueel het lichaam via medische ingrepen meer mannelijk of vrouwelijk maken.

De meeste intersekse personen voelen zich man of vrouw en zijn heteroseksueel

Inmiddels komt er heel langzaam meer openheid in de maatschappij over intersekse. Artsen zeggen tegenwoordig terughoudend te zijn als het gaat om medische ingrepen bij jonge intersekse kinderen. Toch wijst recent onderzoek uit dat ze nog steeds plaatsvinden. In de periode 2014-2020 zijn er tussen de 65 en ruim 8000 van dergelijke ingrepen uitgevoerd bij kinderen onder de twaalf jaar, afhankelijk van de gehanteerde definitie van intersekse. Kijk je alleen naar wat artsen DSD – de medische term voor intersekse – noemen, dan kom je op het lage aantal uit. Maar tel je ook operaties mee aan bijvoorbeeld een verkeerd aangelegde plasbuis bij jongetjes of ‘overige afwijkingen aan de geslachtsdelen’ bij jongens en meisjes, dan kom je op het hoge getal uit. De komende tijd zal duidelijk worden of deze ingrepen (net als in verschillende andere landen) verboden zullen worden of juist niet.

Intersekse of DSD?

De term intersekse wordt gebruikt om de sociale aspecten aan te duiden: hoe is het om met een intersekse lichaam te leven in een maatschappij die denkt dat de mens alleen uit mannen en vrouwen bestaat? DSD staat voor Differences/disorders of sex development en is een medische verzamelnaam voor een grote groep aandoeningen waarbij de geslachts­ontwikkeling atypisch is verlopen. Mensen die het woord intersekse gebruiken zien het meestal als een natuurlijke variatie, mensen die DSD gebruiken spreken meestal van een aandoening, afwijking of syndroom.

Mensenrechten en medici

Internationale organisaties als de Verenigde Naties (VN), de Raad van Europa en de Europese Commissie benaderen intersekse vanuit een mensenrechten­perspectief. Intersekse kinderen ondergaan soms medische behandelingen (operaties, maar ook hormoonbehandelingen) die gericht zijn op het aanpassen van hun lichaam aan een maatschappelijke norm. Dat wordt door onder meer de VN gezien als een schending van de (mensen)rechten van het kind.

De VN, maar ook de Nederlandse organisatie voor seksediversiteit (NNID), willen een wettelijk verbod op deze operaties en pleiten ervoor ze uit te stellen totdat een kind er zelf over kan beslissen. In de medische wereld heersen andere opvattingen. Doorgaans wordt na de diagnose in samenspraak met verschillende gezondheidswerkers en de ouders bepaald of er al dan niet wordt behandeld. Bij slechts een klein aantal van de intersekse kinderen is er twijfel over het geslacht, en artsen zeggen zeer terughoudend te zijn als het gaat om geslachtsbepalende operaties bij jonge kinderen. Ze vinden een verbod dus niet nodig en ook niet wenselijk omdat ze in individuele gevallen een belangen­afweging willen kunnen maken.

Volgens artsen zijn de patiënten achteraf tevreden met de gang van zaken en zou een verbod op deze behandelingen inhouden dat sommige kinderen (en hun ouders) niet meer geholpen kunnen worden.

Kijken, lezen en luisteren over intersekse

De bekendste intersekse persoon in Nederland is Raven van Dorst. In 2017 maakte die de serie Geslacht! en kwam naar buiten als – zoals die het zelf noemt – hermafrodiet.

Raven van Dorst is een voorbeeld geweest voor veel intersekse mensen die na hen de stilte hebben doorbroken. Zo toert Marleen Hendrickx door Nederland met haar theatervoorstelling X Y I, vertelt Wen Long over haar intersekse ervaringen in de korte documentaire Meisjesjongensmix en reist er nu een expositie door Nederland waarin 21 intersekse personen tussen de 2,5 en 81 jaar hun verhaal vertellen en geportretteerd zijn door Ernst Coppejans. Op stichtingopenmind.nl/intersekse kun je zien wanneer de expositie Intersekse – 1 op de 90 bij jou in de buurt is. De expositie is onderdeel van een groter, gelijknamig project dat bestaat uit een magazine, podcast en een online platform.

Taboe op seksediversiteit

In onze samenleving rust nog altijd een taboe op het bestaan van seksediversiteit. Daar moet het project Intersekse – 1 op de 90 verandering in brengen. Als de expositie íéts aantoont, dan is het dat elke geportretteerde het verschillend ervaart.

Toch zijn er ook parallellen. Het leven met een geheim bijvoorbeeld, drukt zwaar. Net als de medische ingrepen waar ze niet over konden mee­beslissen. Bijna iedereen noemt de pijnlijke ervaring tijdens biologieles, waarin intersekse – nog steeds! – niet aan de orde komt. Een gemene deler is ook de opluchting als het geheim eenmaal is geopenbaard en de omgeving doorgaans positief reageert.