Barstende koppijn
Twee miljoen Nederlanders lijden aan migraine, vrouwen drie keer zo vaak als mannen. Medicijnen tegen een acute aanval helpen bij vrouwen minder goed. Hoogleraar neurologie Gisela Terwindt van het LUMC: ‘Vrouwen met migraine hebben recht op betere antwoorden.’

Gisela Terwindt is hoogleraar Neurologie, in het bijzonder paroxysmale hersenaandoeningen bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Ook is zij hoofd van het Leids Hoofdpijn Centrum. Ze schreef het boek Koppijn, een toegankelijk boek voor iedereen die (weleens) hoofdpijn of migraine heeft en waarin ze laat zien wat je zelf kan doen aan hoofdpijn.
Hoe kan het dat vrouwen zoveel vaker last hebben van migraine dan mannen?
Neuroloog Gisela Terwindt: ‘We denken dat vrouwelijke hormonen een belangrijke rol spelen, vooral oestrogenen. Vóór de puberteit hebben jongens meer migraine dan meisjes. Maar als meisjes eenmaal beginnen te menstrueren, halen ze de jongens ruimschoots in. Bovendien ervaren vrouwen de aanvallen vaak vooral rond hun ongesteldheid. Tijdens een zwangerschap verminderen de klachten in veel gevallen juist.’
En in de overgang?
‘In de periode vóór de menopauze, als de hormoonniveaus erg schommelen, verergeren de migraineklachten dikwijls. Als vrouwen eenmaal door de overgang heen zijn, verdwijnt de migraine vaak helemaal. Tot voor kort werd hieraan in wetenschappelijk onderzoek nauwelijks aandacht besteed. En ook niet aan het feit dat behandelingen bij vrouwen vaak minder doeltreffend zijn. Bizar, toch? We werken er hard aan om daar verandering in te brengen.’
Lokken hormonen een migraineaanval dan uit?
‘Zo simpel is het niet. Vermoedelijk heeft het iets te maken met het effect van vrouwelijke hormonen op de bloedvaten en pijnreceptoren in de hersenen. Mensen met aanleg voor migraine hebben een lagere drempel voor het krijgen van een aanval, bijvoorbeeld door erfelijke aanleg. Migraine komt namelijk vaak veel in één familie voor.
Hormoonwisselingen voorafgaand aan de menstruatie verlagen die drempel waarschijnlijk – tijdelijk – nog verder. Bijvoorbeeld slaaptekort kan je dan over de migrainedrempel duwen en zo een aanval uitlokken. Het Leids Universitair Medisch Centrum en het Erasmus MC doen samen onderzoek naar hoe dat precies werkt.’
Waarin verschilt migraine ook alweer van ‘gewone’ hoofdpijn?
‘Migraine is een heftige, bonzende hoofdpijn aan één kant van het hoofd. De pijn komt plotseling op. Vaak blijft het daar niet bij. Patiënten hebben ook last van bijvoorbeeld misselijkheid, al dan niet inclusief braken, overgevoeligheid voor licht en geluid of een combinatie van deze verschijnselen. In het ergste geval kunnen ze alleen nog maar in een donkere kamer liggen. Zo’n aanval kan van een paar uur tot wel drie dagen duren.”
En wat is oogmigraine?
‘Dat is een misleidende term. Eén op de drie migrainepatiënten heeft auraverschijnselen. Aan het begin van een aanval zien zij flitsen of schitteringen. Sommige mensen noemen dat ten onrechte oogmigraine. Maar de beelden worden echt veroorzaakt door de hersenen, en niet door een probleem in het oog.’
Veel patiënten melden dat bijvoorbeeld chocola of kaas hun aanvallen uitlokken.
‘Dat klopt waarschijnlijk niet. Vóór een aanval kun je je somber of vermoeid voelen. Of extra trek krijgen in bepaalde etenswaren. Vandaar dat patiënten vaak denken dat dat triggers van de hoofdpijn zijn. In werkelijkheid is het vermoedelijk andersom: die gevoelens zijn juist het gevolg van naderende migraine. Je kunt het vergelijken met vrouwen die vlak voor hun menstruatie zin krijgen in lekkers. Niemand denkt dat chocola ongesteldheid veroorzaakt. Hetzelfde geldt voor migraine. Andersom is er vooralsnog ook geen wetenschappelijk bewijs dat een bepaald dieet migraine kan voorkomen. Ik wil graag verder onderzoek doen naar triggers van een migraineaanval.’
Wat kun je tegen migraine doen?
‘Afgelopen decennia hebben onderzoekers verschillende middelen gevonden om een migraineaanval gericht mee te bestrijden. Zo kwamen er in de jaren negentig triptanen op de markt: medicijnen die een opkomende aanval onderdrukken. Verder ontdekten artsen dat sommige bestaande medicijnen, zoals bepaalde bloeddrukverlagers en anti-epilepsiemiddelen, preventief werken. Als migrainepatiënten ze dagelijks innemen, verminderen ze vaak de duur en de ernst van aanvallen, of kunnen ze die zelfs helemaal voorkomen.’
Vrouwen met migraine lopen een groter risico op hart- en vaatziekten. Een voorbeeld: vrouwen onder de vijftig met migraine met aura’s hebben twee keer zo veel kans op een herseninfarct. Artsen weten nog niet goed hoe dat komt, maar het heeft waarschijnlijk met de kleine bloedvaten in de hersenen te maken. Het is voor deze vrouwen dus extra belangrijk om goed op andere risicofactoren te letten, zoals roken en overgewicht.
Met vasculair neuroloog Marieke Wermer van het LUMC en vasculair farmacoloog Antoinette Maassen van den Brink van het Erasmus MC pleit Gisela Terwindt voor een vrouwspecifiek risicoprofiel voor herseninfarcten. ‘Momenteel gebruiken artsen voor mannen en vrouwen dezelfde checklists om hun risico te bepalen’, zegt ze. ‘Door aparte lijsten te maken voor vrouwen en mannen, kunnen artsen beter bepalen welke patiënten in de gaten gehouden moeten worden. Bijvoorbeeld met een jaarlijkse check-up.’ Tot het zover is, raadt ze vrouwen met migraine aan het onderwerp zelf bij hun huisarts aan te kaarten.
Triptanen werken minder goed bij vrouwen, blijkt uit recent LUMC-onderzoek.
‘Klopt. Ze werken wel, maar niet lang genoeg. Vooral rond de menstruatie, als aanvallen vaak langer duren. De hoofdpijn komt dan terug. Recurrence noemen we dat. Daardoor moeten vrouwen sneller méér medicijnen gebruiken. En dat vergroot dan weer de kans op bijwerkingen, zoals maag-darmklachten of een drukkend gevoel op de borst.’
Heeft een lagere dosis zin?
‘In ieder geval niet om de migraine te bestrijden. Beter is om een andere triptaan te proberen – er zijn allerlei varianten – of een triptaan te combineren met een langwerkende pijnstiller. Die neem je dan aan einde van de dag, om het risico op een aanval de volgende dag te verkleinen. Heb je last van dit soort terugkerende migraineaanvallen, overleg dan met je huisarts of neuroloog over de mogelijkheden.
Overigens moet je wel oppassen met het gebruik van migrainemedicijnen. Als je die te vaak neemt, kunnen ze de klachten juist verergeren. Dat geldt zowel voor pijnstillers, inclusief paracetamol, als voor medicijnen die gericht een aanval onderdrukken.’
Hoe kan dat?
‘De medicatie lokt dan zelf ook weer klachten uit. Medicatie- overgebruikhoofdpijn heet dat. De regel is daarom dat je bij migraine niet meer dan vijftien dagen per maand pijnstillers mag innemen. Bij triptanen of een combinatie van triptanen en pijnstillers is het maximum zelfs tien dagen per maand. Slik je meer? Laat je dan doorverwijzen naar een gespecialiseerde hoofdpijnpoli. De zorgverleners daar kunnen je helpen om onder begeleiding met de medicijnen te stoppen. Op die manier ‘reset’ je als het ware je brein. Daarna kun je in overleg besluiten wat de beste vervolgbehandeling is.’
Is het zinvol om de anticonceptiepil (door) te slikken als je last van migraine hebt?
‘Dat is een van de meest gestelde vragen op mijn spreekuur. We doen hier momenteel uitgebreid onderzoek naar. Zowel bij jonge vrouwen met een regelmatige cyclus als bij vrouwen in de overgang vergelijken we of het doorslikken van de pil beter werkt dan het gebruik van vitamine E. Uit een klein onderzoek bleek namelijk dat vitamine E een effectieve behandeling is van migraine die onder invloed van hormonen ontstaat. Dit is belangrijk onderzoek, omdat de pil niet zonder bijwerkingen is. Je moet die dus alleen (door)slikken als het echt zin heeft. Mogelijk dat er in de toekomst een specifieke hormoonpil tegen migraine kan komen. We zoeken trouwens nog deelneemsters aan het onderzoek. Aanmelden kan via de website van ons onderzoek whatstudy.nl.’
Zitten er nog nieuwe behandelingen in het vat?
‘Gelukkig wel: zogenaamde CGRP-remmers. CGRP is een eiwit dat een belangrijke rol speelt tijdens een migraineaanval. De nieuwe middelen zijn gericht tegen dit eiwit of de ‘ontvangers’ waar het zich aan bindt. Een deel van de patiënten heeft veel baat bij deze CGRO-remmers. Als zij maandelijks een injectie met de medicatie krijgen, hebben ze minder migrainedagen. Bij een kleine groep verdwijnen de aanvallen zelfs helemaal. En, niet onbelangrijk: de gebruikers ervaren nauwelijks bijwerkingen. Helaas worden de kosten – per patiënt zo’n € 6000 per jaar – nog niet vergoed. Hopelijk komt hier in 2021 in ieder geval voor mensen met chronische migraine verandering in. Het Zorginstituut Nederland bepaalt voor wie deze middelen vergoed gaan worden.”
Meer weten?
Op de site hoofdpijn.nl vind je algemene informatie over migraine plus een link naar het overzicht van alle hoofdpijnpoli’s in Nederland.
De site allesoverhoofdpijn.nl biedt naast informatie ervaringsverhalen en tips.
whatstudy.nl biedt informatie over het wetenschappelijke onderzoek naar migraine en hormonen.
Ook hoofdpijnonderzoek.nl beantwoordt veelgestelde vragen over migraine.