Baarmoeder onnodig verwijderd?
Gepensioneerd interventieradioloog Jim Reekers stelt in zijn boek De medische omerta dat gynaecologen jaarlijks duizenden baarmoeders verwijderen zonder noodzaak. Na publicatie, afgelopen najaar, stonden gynaecologen op hun achterste benen en wuifden de kritiek weg.

Het klinkt barbaars, dat onnodig verwijderen van de baarmoeder, dus wat duiding is hier op zijn plaats. Er zijn verschillende redenen waarom een arts kan overgaan tot het verwijderen van de baarmoeder, een zogenaamde hysterectomie. Als er sprake is van baarmoeder(hals)kanker bijvoorbeeld, of bij transgenders. Vleesbomen (myomen) kunnen ook een aanleiding zijn. Dit zijn goedaardige spierknobbels in de wand van de baarmoeder, die pijn, bloedingen en andere symptomen kunnen veroorzaken. Een andere mogelijke reden is endometriose, een aandoening waarbij weefsel dat normaal de binnenkant van de baarmoeder bekleedt buiten de baarmoeder groeit, wat ernstige pijn en bloedingen kan veroorzaken. Ook bij hevig menstrueel bloedverlies kan worden besloten tot een hysterectomie, als medicijnen niet (voldoende) werken.
Minder ingrijpende behandeling
Jim Reekers heeft het in zijn boek specifiek over baarmoederverwijdering bij vleesbomen. Volgens hem is er een veel minder ingrijpende behandeling mogelijk dan een hysterectomie, maar wordt deze niet of nauwelijks aangeboden aan patiënten, omdat artsen dan inkomsten mislopen. Daarnaast beweert Reekers dat er vaak voor een hysterectomie wordt gekozen, zodat artsen in opleiding kunnen oefenen met het verwijderen van baarmoeders. De alternatieve behandeling waar Reekers op doelt, is embolisatie. Hierbij worden bloedvaatjes naar de vleesboom dichtgemaakt, waardoor de vleesboom niet meer van bloed wordt voorzien, krimpt en afsterft. Hierdoor verdwijnen ook de klachten.
Kloppen die cijfers wel?
Gynaecoloog dr. Wouter Hehenkamp van het Amsterdam UMC en de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) is het eens met Reekers, in die zin dat hij embolisatie een waardevol alternatief vindt, dat niet voldoende wordt toegepast in Nederland. Hij is ook van mening dat er in Nederland te veel baarmoeders onnodig worden verwijderd. ‘Maar duizenden zijn het er volgens mij niet’, zegt hij. ‘Jim Reekers heeft naar aanleiding van een artikel uit 2019 van gynaecoloog in opleiding Annefleur de Bruijn, waaraan hij en ik nog hebben meegeschreven, de beschikbare cijfers over baarmoederverwijderingen uit jaarverslagen van ziekenhuizen bij elkaar opgeteld. Omdat we niet van alle ziekenhuizen cijfers hadden en het deels moesten inschatten, heeft Reekers op basis van de cijfers die we wél hadden, gesteld dat we in Nederland 6000 verwijderingen per jaar zouden doen.
Recent hebben we gekeken naar het aantal baarmoederverwijderingen vanwege vleesbomen dat bij de zorgverzekering is gedeclareerd. Dat zijn heel betrouwbare cijfers, en dan kom je uit op 1750 per jaar. Uit de keuzehulp die we ondertussen hebben ontwikkeld én uit gegevens van ziekenhuizen die hebben onderzocht welke keuze patiënten zouden maken, blijkt dat twee derde van de vrouwen zou kiezen voor een baarmoederverwijdering en een derde voor embolisatie. Dan zouden van die 1750 dus 500, 600 mensen hebben gekozen voor een embolisatie. In de praktijk kregen 190 mensen een embolisatie. Zo kom ik op het aantal van ongeveer 400 baarmoederverwijderingen te veel.’
Dr. Hehenkamp benadrukt dat een baarmoederverwijdering niet per se slecht is, en niet altijd het ‘kwade alternatief’. Groot voordeel van een verwijdering is dat je definitief van je klachten af bent. ‘Vrouwen die hiervoor kiezen zijn vrouwen die echt worden geleefd door hun baarmoeder. Ze zijn meestal tussen de 35 en 50, een leeftijd waarop veel gebeurt: er zijn opgroeiende kinderen, er is werk en een druk sociaal leven, misschien ouders die zorg behoeven, enzovoort. Als zij twee of drie weken per maand hevig vloeien en pijnklachten hebben, kan ik goed begrijpen dat ze zeggen: ‘Ik wil er vanaf.’ Zij willen zekerheid dat die klachten stoppen. Maar voor een vrouw die bijvoorbeeld ongewenst kinderloos is gebleven, kan een baarmoederverwijdering gevoelsmatig heel moeilijk zijn. Daarnaast zie je vaak bij vrouwen met een bepaalde culturele achtergrond dat de drempel hoog is. De baarmoeder is voor hen een symbool van vrouwelijkheid, die willen ze koste wat het kost behouden.’
De dokter zei niets over een alternatief
Cécile (46) worstelde jarenlang met heftig bloedverlies vanwege vleesbomen. De klachten werden zo erg, dat de gynaecoloog haar aanraadde haar baarmoeder te laten verwijderen. Dat was een grote klap, want voor Cécile is haar baarmoeder onderdeel van haar vrouwelijke identiteit. ‘Myomen verdwijnen meestal vanzelf na de overgang, maar ik had geen idee hoelang dat in mijn geval nog zou duren’, zegt ze. ‘Ik kon daar niet op wachten. Ik was verdrietig dat mijn baarmoeder eruit moest en vond het vooruitzicht van die buikoperatie met alle mogelijke complicaties van dien best eng. Maar ja, wat moest dat moest. Althans, dat dácht ik toen.
Dat er een veel minder ingrijpend alternatief was, werd mij niet verteld. Als laatste stap voor de baarmoederverwijdering zou ik een antihormoonbehandeling krijgen – dan word je met één spuit in recordtempo in de overgang gebracht, waardoor de myomen hopelijk krimpen. Ik vond dat ook al heftig. De hormoonbehandeling stond gepland op een donderdagochtend, op woensdagavond ging ik toch nog even googelen en las toen over embolisatie. In eerste instantie ging ik ervan uit dat de gynaecoloog me niet had verteld over een embolisatie omdat dat om enigerlei reden niet geschikt was voor mij. Maar toen ik het gesprek aanging – de hormoonbehandeling had ik meteen afgezegd – en de gynaecoloog zei dat dit inderdaad ook een optie was, was ik in shock.
Drie afspraken in twee jaar en het was niet één keer geopperd. Ik was boos en verdrietig. Uiteindelijk heb ik gekozen voor een embolisatie; dat is nu drie maanden geleden. Het is niet prettig, maar te doen. Als je de twee opties naast elkaar legt, is dit vele malen minder ingrijpend dan een baarmoederverwijdering. Mijn bloedverlies stelt nauwelijks meer iets voor, en het myoom dat ik echt voelde zitten als een soort harde spier, is veel kleiner geworden en voelt nu sponsachtig.’
Te weinig tijd om het uit te leggen
Dr. Hehenkamp vindt ook dat iedereen alle opties moet kennen om de juiste afweging te kunnen maken. Dat dat niet altijd gebeurt, heeft volgens hem een aantal oorzaken. ‘Allereerst noemen niet alle gynaecologen de mogelijkheid van embolisatie, omdat ze er een slecht gevoel bij hebben’, legt hij uit. ‘Als je de pijnstilling niet goed regelt, is het namelijk een extreem pijnlijke operatie. Je laat de myomen afsterven, en afsterfpijn is echt afschuwelijk. Daarnaast wordt de embolisatie niet in alle ziekenhuizen in Nederland uitgevoerd. Uit het eerdergenoemde artikel van De Bruijn en mij blijkt dat 70 procent van de ziekenhuizen die het niet zelf doen, de optie aanbiedt om het in een ander ziekenhuis te laten uitvoeren.’
Ook vertelt hij dat gynaecologen in Nederland meestal een consulttijd van 15 tot 20 minuten hebben. Daarin moet een echo worden gemaakt en alle opties worden doorgenomen. ‘Er zijn namelijk nog meer opties: tabletten met of zonder hormonen, het verwijderen van myomen via de vagina, via de buik, et cetera. Alles op tafel leggen is best een uitdaging. Goede voorlichting kost tijd en je kunt je afvragen wat er van die stortvloed aan informatie blijft hangen. Dat geldt nog extra bij patiënten die moeite hebben met lezen of informatieverwerking. Daarom hebben we nu ook een keuzehulp ontwikkeld, daar kun je bij wijze van spreken een hele dag over doen.’
In de ophef die afgelopen herfst ontstond over het boek van Jim Reekers, hoorde Cécile ook de factor tijdgebrek als een van de redenen waarom vrouwen niet voldoende worden voorgelicht. Een gotspe, vindt ze. ‘Als je maar een kwartier de tijd hebt, praat dan niet de hele tijd over een baarmoederverwijdering, maar belicht éérst de embolisatie. Je kijkt toch altijd eerst naar de minst invasieve optie? Je hakt toch ook niet meteen een voet af als je het met de amputatie van één teen kunt redden?’
Baarmoederverwijdering versus embolisatie
Beide procedures hebben voor- en nadelen, afhankelijk van de individuele situatie van de patiënt, haar gezondheidstoestand en eventuele voortplantingsplannen. Het is belangrijk dat patiënten deze opties grondig bespreken met hun zorgverlener om een weloverwogen beslissing te kunnen nemen die het beste past bij de individuele behoeften en levensdoelen.
Embolisatie Voordelen
+ Minder ingrijpend dan een baarmoederverwijdering, met een kortere herstelperiode.
+ De baarmoeder blijft behouden, wat belangrijk is voor vrouwen die nog zwanger willen worden en/of vruchtbaar willen blijven. Ook gevoelsmatig kan dit meewegen. `
+ Het vermindert wel de klachten, terwijl de structuur van de baarmoeder intact blijft.
Embolisatie Nadelen
+ Niet altijd definitief; vleesbomen kunnen terugkeren of er kunnen nieuwe groeien. Binnen 10 jaar laat 31 procent van de vrouwen alsnog haar baarmoeder verwijderen.
+ Het is niet per definitie effectief voor alle soorten of maten vleesbomen.
+ Er is een klein risico op complicaties, zoals infectie of schade aan andere organen.
Baarmoederverwijdering Voordelen
+ Biedt permanente verlichting van symptomen veroorzaakt door vleesbomen.
+ Elimineert de mogelijkheid van het terugkeren van vleesbomen.
+ Kan een goede optie zijn voor vrouwen die geen kinderen (meer) willen krijgen.
Baarmoederverwijdering Nadelen
+ Invasieve operatie die een relatief lang herstelperiode vereist.
+ Je kunt niet meer zwanger worden.
Sta je zelf voor de keuze? Check de keuzehulp.
M. Labout
07-06-2024 om 12:00Ik heb 25 jaar geleden, toen was ik 42 jaar, een arts gehad die alle opties met mij besproken had, ook embolisatie. Dat heb ik ondergaan. Maar helaas heeft dat niet afdoende geholpen. Na 5 jaar bleek ik al ver in de overgang te zijn en was het verwijderen van de eierstokken een optie. Dus er is nog een mogelijkheid om van de klachten af te komen en de baarmoeder te behouden.