Vier architectuur- wandelingen door heel Nederland
De wandelexperts gingen voor de verandering eens niet de natuur in, maar ondernamen vier architectuurwandelingen en zagen eeuwenoud erfgoed én hypermoderne hedendaagse bouwkunst.

Henny de Lange is kunst- en architectuurjournalist voor onder meer dagblad Trouw. Zij is enthousiast over de wandeling van 6 kilometer door het Rotterdamse vooroorlogse havendorpje Heijplaat, en het ernaast gelegen Quarantaineterrein.
‘Bij Rotterdam denk je automatisch aan de skyline met wolkenkrabbers en andere mooie gebouwen. Maar de stad heeft veel meer gezichten. Toen ik er eind jaren zeventig een wilde havenstaking moest verslaan, belandde ik in Heijplaat, waar mijn mond openviel van verbazing. Een prachtig tuindorpje van vóór de Eerste Wereldoorlog te midden van enorme haveninstallaties. `Onlangs ben ik teruggegaan naar Heijplaat (inmiddels rijks-beschermd stadsgezicht), waar het Havenbedrijf een wandelroute heeft uitgezet.
Spannend om in plaats van de metro of bus de watertaxi Aqualiner 18 ernaartoe te nemen. Die vertrekt vanaf de Erasmusbrug naar het dorpje, gelegen op een landtong tussen de Eem- en Waalhaven. Vroeger was dat een geïsoleerd gebied, waardoor de RDM-werf die daar was gevestigd nauwelijks aan personeel kon komen. Zodoende bedacht de toenmalige vooruitstrevende, sociale directeur begin vorige eeuw dat er dicht bij de scheepswerf aantrekkelijke woningen moesten komen in een groene omgeving. Daarvoor werd architect Jan Baanders gevraagd, die behoorde tot de Amsterdamse School: een expressieve stroming met veel aandacht voor versieringen en ornamenten.
Tegenwoordig hoor je geen scheepstoeters en pauzefluiten meer in Heijplaat. De RDM-werf is failliet gegaan en de haven is in westelijke richting opgeschoven. In de industriële gebouwen zijn creatieve en innovatieve bedrijven gekomen, maar het tuindorpgevoel is er nog wel. Vooral in de Letostraat met zijn witgepleisterde huizen.
In de industriële gebouwen zijn creatieve bedrijven gekomen, maar het tuindorpgevoel van Heijplaat is er nog steeds
Ook de moeite waard is het in oude luister herstelde café-restaurant Courzand, gevestigd in de voormalige feestzaal van het dorp. Aan de buitenkant ziet het er niet erg spannend uit, maar het etablissement is geweldig ingericht in art-decostijl. Opvallend is de rust op Heijplaat, die nog intenser aanvoelt op het Quarantaineterrein op de naastgelegen landtong. Dat complex werd in 1934 verplicht aangelegd voor de opvang van besmette zeelieden, maar is nooit in gebruik genomen door onder meer de uitvinding van penicilline. In de loop van tientallen jaren fungeerde het als opvang voor psychiatrische patiënten en vluchtelingen. En sinds de jaren tachtig is het een vrijplaats voor kunstenaars.
Het Havenbedrijf heeft plannen om het verwilderde terrein te renoveren en aan creatieven te gaan verhuren. Nu is het nog een aangename groene oase. Ook bijzonder is dat je er via een overwoekerd pad bij het enige natuurlijke zandstrandje aan de Nieuwe Maas kunt komen. Een idyllische plek met uitzicht op de Rotterdamse skyline, ideaal voor een picknick en pootjebaden.’
Info: portofrotterdam.com

Sarah-Mie Luyckx schrijft voor dagblad Trouw en RADAR+ over wandelen. Zij tipt een route door de herbouwde Enschedese wijk Roombeek.
‘Het is alweer dik twee decennia geleden dat de Enschedese volkswijk Roombeek voor driekwart de lucht in ging toen 177 ton vuurwerk ontplofte. Inmiddels is de voormalige rampplek als een feniks uit de as herrezen – met onder meer spraakmakende, vernieuwende architectuur, waarvoor ook ver buiten Europa belangstelling is.
Waar 21 jaar geleden de vuurwerkramp plaatsvond in Enschede, wordt nu volop gewoond, gewinkeld en gerecreëerd
Vinex-wijk nummer zoveel mocht Roombeek niet worden, besloot de gemeente. Architect/stedenbouwkundige Pi de Bruijn heeft zich uitstekend aan die opdracht gehouden. Roombeek II is tegenwoordig een charmante mix van hedendaagse bouwkunst, een gerenoveerde oude arbeiderswijk, en textielgeschiedenis. Er wordt weer volop gewoond, gewinkeld en gerecreëerd. Daarbij is er de nodige ruimte voor kunst en cultuur.
In de restanten van het Rozendaalcomplex – een voormalige textielfabriek – prijkt tegenwoordig de Museumfabriek, waar geschiedenis en techniek centraal staan. Klinkt misschien saai, maar is het allesbehalve. Het museum heeft onder meer een zogenoemde Wunderkammer met wonderlijke vondsten uit de natuur, zoals een enorm mammoetskelet. Op het dak is een sterrenwacht en kinderen kunnen er allerlei proefjes doen.
Tip
-
Combineer de Roombeekroute met een bezoek aan de Enschedese synagoge aan de andere kant van de stad. Dit complex met Byzantijns aandoende koepels van architect Karel de Bazel geldt als de mooiste sjoel van Europa. synagogeenschede.nl
Niet te missen is woongebouw Eekenhof. Dit prijswinnende ontwerp is letterlijk en figuurlijk het hoogtepunt van de wijk. De knoeperd in twee tinten baksteen is speels opgebouwd met riante dakterrassen, en organisch vormgegeven balkons met erkers, die zich aan het pand lijken vast te klemmen.
Ook het bekijken waard zijn de door internationale architecten ontworpen stadsvilla’s gelegen aan de chiquere Museumlaan, waar je het Enschedese centrum Roombeek binnenwandelt. De drie kilometer lange route kun je passend afsluiten met een bezoekje aan het herdenkingsmonument voor de vuurwerkramp op 13 mei 2000 op de Lasonderbleek, waar het gazon lichte golfjes vertoont. Het gevolg van de enorme luchtdruk die tijdens de catastrofe vrijkwam, en waarvan in het plantsoen dankbaar gebruik is gemaakt.’
Info: uitinenschede.nl/routes/roombeek-route

Paula van Dijk is gids bij het Dudok Architectuur Centrum. Zij adviseert de circa acht kilometer lange route langs zeventien Hilversumse hoogtepunten van architect Willem Marinus Dudok, die je ook op de fiets kunt doen.
‘De architect Willem Dudok heeft een enorme stempel gedrukt op Hilversum, dat maar liefst 75 gebouwen van zijn hand telt. In 1915 kwam hij er in dienst, omdat de plaats enorm groeide door de komst van een nieuwe spoorverbinding. Daarom was er een nieuw raadhuis nodig, en dat werd zijn belangrijkste ontwerp. Hij kreeg zelfs internationale prijzen voor dit gebouw dat uit blokken van verschillende hoogtes en breedtes is samengesteld. Het raadhuis heeft geen bordestrap, wat toen heel ongebruikelijk was. Maar wel een hoge toren, zodat de burgers van verre konden zien waar het stond.
Wanneer je de route niet bij het raadhuis maar bij het Centraal Station begint, waar je eventueel een fiets huurt, kun je aan de achterkant ontdekken dat Dudok ook kleine gebouwen ontwierp. Daar staat de Politiepost, een prachtig uitgevoerd rijksmonument. Daaraan kun je zien dat de architect het heel belangrijk vond dat mensen zijn gebouwen mooi vonden, en een feest om naar binnen te gaan. Het politiepostje heeft een deur in de vorm van een blad met nerven. En de raamkozijnen zijn geschilderd in licht- en donkergroen en felgeel. Daarbij heeft het, om dezelfde reden als het raadhuis, een opvallende toren.
Aan de Snelliusschool met het glazen trapportaal is te zien hoe waanzinnig modern de architect Dudok voor zijn tijd was
Dudok heeft ook 25 scholen op zijn naam staan, waarvan je er een aantal op deze route passeert. Aan de Snelliusschool, met het glazen trapportaal aan de buitenkant, is goed te zien hoe waanzinnig modern de architect voor zijn tijd was. En de Nienke van Hichtumschool maakt ook weer duidelijk dat hij de mens centraal stelde. Zijn scholen waren laag, zodat de leerlingen lekker naar buiten konden kijken. Een element dat internationaal is gekopieerd. Daarbij hadden zijn kleuterscholen zogenoemde ‘huppelgalerijen’: overdekte veranda’s waar de kinderen op regenachtige dagen konden buitenspelen.
Een van de laatste stops is de lommerrijke begraafplaats Zuiderhof, een van zijn laatste wapenfeiten. Het is een opvallend ontwerp met aan drie kanten een zuilengalerij en in het midden een groot geblokt plein met een vijver vóór de aula. Die staat symbool voor de reiniging na de dood. Overigens ligt Dudok er niet begraven. Hij vond zijn laatste rustplaats op de eveneens door hem ontworpen Noorderbegraafplaats, waar je ook langskomt. Daar rust hij sinds 1974 precies in het midden, in een door hemzelf ontworpen graf.
De folder van de Dudok-wandeling is te verkrijgen bij het Dudok Architectuur Centrum, dat is gevestigd in het raadhuis. En ook via Hilversum Marketing (VVV), kosten: €1,95. Het centrum organiseert regelmatig wandelingen en fietstochten op verzoek onder begeleiding van een gids.’
Info: dudokarchitectuurcentrum.nl
Er is ook een gemarkeerde ANWB-versie van de route. Gratis te downloaden op: routesingooivecht.nl/route/dudok-wandelroute/

Kunsthistoricus en VVV-stadsgids Marius Bruijn beveelt de wandelroute Haarlem Monumentaal door het eeuwenoude centrum van de stad aan.
‘De stadsvernieuwingsgolf van de vorige eeuw is Haarlem gelukkig grotendeels bespaard gebleven. Ook daar waren in de jaren zestig plannen om het halve centrum plat te gooien. Bewoners uit de oude volksbuurten kwamen toen in opstand en werden in hun protesten succesvol gesteund door de hogeropgeleiden. Daarom kun je in Haarlem nog altijd lekker slenteren door de kleine straatjes, zoals in de populaire voormalige arbeiderswijk de Vijfhoek. Een buurt met prachtige huisjes, die al 25 jaar geleden begon met het vergroenen door plantenbakken te plaatsen en geveltuintjes aan te leggen. Vooral de Korte Houtstraat staat bekend als dé instagram-straat bij uitstek.
Bij de bocht van het Spaarne heb je vanaf de Gravestenenbrug en fantastisch uitzicht op de oude panden
Ook bijzonder is dat Haarlem al aan het einde van de middeleeuwen tot bloei kwam, en daarom veel eerder dan Amsterdam een belangrijke stad was. De twee economische kurken waren de laken- en de bierindustrie, die overigens voornamelijk door vrouwen werden gerund. Aan onder meer de oostkant van het centrum – aan de rivier het Spaarne – staan de brouwerijen van weleer. Vooral bij de bocht van het Spaarne heb je vanaf de Gravestenenbrug een fantastisch uitzicht op de oude panden, waarvan zeker 95 procent een brouwerij is geweest.
De grotere bouwwerken zijn van internationale statuur. Zo kan de laatgotische Sint Bavokerk zich makkelijk meten met de enorme kathedralen van Europa. Uit statusoverwegingen koos de stad niet voor meerdere parochiekerkjes, maar één heel grote. Binnen kun je veel laatmiddeleeuwse kunstschatten bewonderen. Saillant detail: Mozart heeft als tienjarig jochie nog op het gigantische kerkorgel gespeeld, waarvan het geluid overdonderend is.
De route begint bij het stadhuis op de Grote Markt: het oudste van Nederland dat nog altijd in gebruik is. Het is bovendien een unieke mix van kasteel, klooster en 17de-eeuwse gevels. Je kijkt er als het ware door de eeuwen heen.’
De route Haarlem Monumentaal van circa anderhalf uur staat op visithaarlem.com. Ook vind je daar informatie over de stadsgidsen.