Medicijnverslaafd

Er zijn in Nederland 600.000 geregistreerde medicijnverslaafden. Maar psychotherapeut en schrijver Meindert Inderwisch schat dat het er in werkelijkheid tussen de 600.000 en 2 miljoen zijn. Mensen durven er niet voor uit te komen. Daar weet Inderwisch alles van. ‘Ik slikte 65 slaappillen per dag.’

• 

• 

Meindert Inderwisch (65) is schrijver en voormalig bij de Nederlandse Associatie voor Psycho­therapie (NAP) geregistreerd psychotherapeut. Hij was twintig jaar actief binnen de GGZ-verslavingszorg en werkt nu bij de Balanskliniek van Bram Bakker. Onlangs verscheen zijn boek Slikken of stikken – Alles wat je moet weten over medicijnverslaving. Afgelopen oktober ging zijn meldpunt voor medicijnverslaafden live.

Meindert Inderwisch weet als geen ander wat verslaving teweeg kan brengen. Hij verloor verschillende familieleden aan middelen­misbruik, werkte jarenlang bij verslavingsklinieken als psycho­therapeut én was zelf medicijnverslaafde. Inmiddels is hij alweer jaren in herstel, zoals dat heet, maar zijn betrokkenheid bij het onderwerp is er niet minder om. Er moet meer aandacht komen voor verslaving, vindt hij, en vooral voor medicijnverslaving, want dat is een te groot probleem om nog langer te negeren. Daarom schreef hij er een boek over: Slikken of stikken – Alles wat je moet weten over medicijnverslaving.

Bij verslavende medicijnen gaat het enerzijds om pijnstillers: opiaten, zoals oxycodon en fentanyl. Anderzijds zijn er de kalmerende middelen, de benzodiazepines, de zogenaamde ‘pammetjes’, waartoe ook slaapmiddelen behoren. ‘Beide groepen zijn uiterst verslavend’, aldus Inderwisch. ‘Opiaten kunnen makkelijk leiden tot een overdosis en dus de dood. De benzo’s zorgen voor concentratie- en geheugenproblemen, en spierverslappingen met ongelukken en valpartijen als gevolg. En vergis je niet: medicijnverslavingen komen heel veel voor. In Amerika heerst een ware opiaten-crisis: daar zijn de afgelopen jaren al meer dan een half miljoen doden gevallen door het gebruik van oxycodon en fentanyl. Mensen springen daar over de balie van de apotheek en bedreigen de medewerkers, ze doen alles om hun spul te krijgen. Begrijpelijk: die middelen gelden als pijnstillers, maar in feite gaat het om een dubbele dosis heroïne in de vorm van een pilletje. Het probleem met opiaten is hier in Nederland nog niet zo groot, maar dat komt er wel aan.’

Hoeveel medicijnverslaafden zijn er in Nederland?

‘Volgens de Jellinek 600.000, maar dat zijn alleen de geregistreerde. In feite zijn het er veel meer. Ik weet van de tijd waarin ik in verslavingsklinieken werkte dat mensen naast hun alcohol- of andere verslaving vaak ook een medicijnverslaving hebben. Die mensen worden in de officiële cijfers niet meegerekend, net zomin als de mensen die via een andere weg dan via hun huisarts aan hun middelen komen. Via het internet kun je makkelijk aan medicatie komen. Ik schat dat er tussen de 600.000 en 2 miljoen medicijnverslaafden in Nederland zijn.’
Waarom horen we er dan zo weinig over?
‘Vooral omdat het een taboe is om ervoor uit te komen. Dit is een verslaving die bij een arts begint, waardoor mensen er minder alert op zijn. De dokter heeft het voorgeschreven, dus hoe kan ik verslaafd zijn? Ik ken geen groep waarbij er zo veel ontkenning bestaat over hun verslaving.’

Mensen beseffen niet dat ze verslaafd zijn?

‘Dát, of ze hebben zo veel weerstand tegen dat woord – dat ze als stigmatiserend ervaren – dat ze er niet aan willen. Ze zijn verbijsterd dat ze verslaafd zijn geraakt aan iets dat een arts heeft voorgeschreven én ze schamen zich. Ze willen geen stempel op hun voorhoofd met: jij kunt het niet alleen af. Of: jij bent psychisch niet in orde. De schaamte houdt ze gevangen in hun ontkenning. Maar die schaamte is niet terecht. Het zou helpen als ze meer kennis zouden hebben van de fysieke kant van verslaving. Dan zouden ze weten: dit is een ziekte van het brein.’

‘Eenmaal verslaafd, schreeuwt je brein om meer middelen. Daar kun je met je verstand niet tegenop’

Bij een verslaving moet je onderscheid maken tussen brein en verstand, schrijf je in je boek. Hoezo?

‘Er is nog veel onbekend over het brein, maar wat we wel weten is dat het verstandelijke bewustzijn maar een heel klein deeltje van het brein is. Je verstand wil helemaal niet verslaafd zijn, want dat beseft dat je zo je leven verpest. Maar bij een verslaving is je verstand gegijzeld door je brein, dat een veel groter en primitiever orgaan is. Het brein heeft om en nabij de 360 miljard hersencellen en op die hersencellen zitten mondjes, die bij het gebruik van verslavende middelen steeds méér daarvan willen. Je kunt het vergelijken met opengesperde vogelbekjes, die schreeuwen om dat middel. Dat verschijnsel wordt door mensen met een verslaving omschreven als zucht, trek of craving. Het is heel moeilijk om daar weerstand aan te bieden. Daar kun je met je verstand niet tegenop. Je hersenfuncties zijn verstoord, je receptoren zijn overspannen, het is een grote slachtpartij in je breinfabriek.’

Ik begreep ook uit je boek dat het extreem moeilijk is om te stoppen met medicijnen als je er eenmaal aan verslaafd bent geraakt.

‘Van neurologen met wie ik samenwerkte hoorde ik dat benzodiazepines, opiaten en ghb de zwaarste middelen zijn om van te ontwennen. Dat is ook mijn eigen ervaring. Afkicken van benzo’s en opiaten geeft heftige lichamelijke reacties. Er vallen functies uit, met epileptische insulten tot gevolg – spiertrekkingen die zo heftig zijn dat je pezen kunnen afscheuren – of een delier dat dodelijk kan aflopen. Daar is te weinig kennis over en dat vind ik verontrustend. De voorlichting zou ook moeten benadrukken dat mensen beslist niet in hun eentje moeten proberen om te stoppen met hun medicatie. Dat moet echt onder begeleiding.’

Jij stopte zelf uiteindelijk nadat je was betrapt bij het inleveren van vervalste recepten bij de apotheek.

‘Door problemen in mijn privéleven was ik verslaafd geraakt aan slaapmiddelen. Dat ik werd betrapt was tot daaraan toe. Wat doorslaggevend was dat ik erop werd aangesproken door voormalig psychiater Bram Bakker, mijn boezemvriend. Hij vroeg op een niet-veroordelende manier hoeveel pillen ik gebruikte. Ik schaamde me om het te zeggen, hij moest het uit me trekken. Toen ik vertelde dat ik 65 pillen per etmaal slikte, zag ik hem schrikken. ‘Ik zit vast,’ zei ik, ‘ik kan niet meer voor- of achteruit.’ Waarop hij de wezenlijke vraag stelde: ‘Wil je leven of sterven?’ En toen schrok ík, want ik had daar geen antwoord op. Zoals het ging, kon het niet meer, maar aan de andere kant zag ik heel erg op tegen het afkicken van die berg pillen die ik dagelijks slikte. Dat had ik al een keer geprobeerd en het was de hel. Ik had het niet volgehouden.’

‘Verslaving komt voort uit pijn. Als die pijn niet wordt aangepakt, blijft de zucht’

Maar waarom had je zó veel slaappillen nodig? Ging je slapend door de dagen?

‘Omdat ik steeds toleranter werd voor het middel, zoals dat gaat bij een verslaving. Je lichaam raakt gewend aan de dosering die je neemt en heeft steeds meer nodig om het gewenste effect te bereiken. ’s Nachts werd ik om de twee uur wakker en dan moest ik nieuwe pillen innemen. Overdag werkte ik in die tijd als docent. Ik functioneerde goed, totdat ik in de loop van de dag ontwenningsverschijnselen kreeg. Die manifesteerden zich zowel in mijn stemming – ik werd heel neerslachtig – als lichamelijk, met schokken en spiertrekkingen. Als ik dan snel vier slaappilletjes nam – voor mij een soort homeopathische dosis – verdwenen de ontwenningsverschijnselen en kon ik weer functioneren. Nou, dan ben je ver heen, hè?’

Wat maakte die vraag van Bram bij jou los?

‘Zijn vriendschappelijke bezorgdheid raakte me. Op dat moment zag ik in Bram een soort vader voor wie ik iets wilde doen waardoor hij trots op mij zou zijn. Mensen zeggen weleens: de motivatie moet uit jezelf komen. Daar ben ik het niet mee eens. De motivatie moet er zijn, waar die vandaan komt doet er niet toe. Als je hem maar hebt. Brams persoonlijke betrokkenheid hielp me erdoorheen. Hij vond een bureau dat me bijstond met het langzaam afbouwen van de medicatie. Het heeft anderhalf jaar geduurd voordat ik van die dagelijkse 65 pillen af was. Daar zit de sleutel tot succes: niet in één keer stoppen, je lichaam rustig weer in balans laten komen. En tegelijkertijd kijken naar de oorzaken van de verslaving.’

Je hebt er therapie bij nodig, bedoel je?

‘Ik denk dat het probleem multidisciplinair moet worden aangepakt, ja. Waarom wil iemand zichzelf zo verdoven? Het is geen zwakheid, je gebruikt zo’n middel niet voor je plezier, maar om pijn mee te verdoven. Dat is belangrijk: verslaving komt voort uit pijn. En die pijn heeft een oorzaak in je jeugd of in trauma. Als die pijn niet op een dieper niveau wordt aangepakt, blijft de zucht naar het middel.’

Vind je dat huisartsen iets te verwijten valt in deze crisis?

‘Nee. Dat zou te makkelijk zijn. Een huisarts die wordt geconfronteerd met iemand die benzodiazepines of opiaten nodig heeft om een crisis te bezweren, schrijft een recept voor en zegt daarbij: ‘Ik schrijf niet al te veel voor, want dit is verslavend.’ Dat hoort hij in ieder geval te zeggen en de meesten doen dat ook, is mijn ervaring. Ik leg het probleem eerder op het bordje van de verslaafde zelf: jij hebt een probleem met dat middel, erken dat. Je hoeft je nergens voor te schamen, en als je in ontkenning blijft hangen en niks wilt weten over de oorzaak van je verslaving, laat je iets liggen. Maar ik vind vooral dat de overheid meer werk moet maken van het onderwerp medicijnverslaving. Er moet meer voorlichting komen én de verslavingszorg moet verbeterd worden. Dat heeft ook maatschappelijke voordelen: als je mensen rustig en verantwoord laat afbouwen, kunnen ze gewoon blijven werken; als je dat niet doet, belanden ze in de ziektewet en komen ze er misschien nooit meer uit, of blijven ze verslaafd.’

Hoe is het om in remissie te zijn?

‘Ik heb mijn leven teruggekregen. En ik kan bovendien alle ervaring die ik heb opgedaan inzetten voor mijn lotgenoten, die ik hetzelfde gun.’

Hoe gaat het slapen nu?

‘Goed.’