Suus Ruis onderzoekt haar koopverslaving

Journalist Suus Ruis koopt veel en vaak en vindt dat het de spuigaten uitloopt. Ze legt zichzelf een maand lang een shopverbod op en praat met een psychotherapeut en een consumentenpsycholoog.

Nadat ik een boek had gekocht dat ik per se moest hebben om er vervolgens achter te komen dat exact hetzelfde boek al een jaar of twee (ongelezen!) in mijn kast stond, wist ik dat ik iets moest gaan doen aan mijn koopgedrag.

Of ik koopverslaafd ben? Hm, nee, dat geloof ik toch niet. Het is niet dwangmatig, ik kan heel goed items weer úít mijn winkelmandje gooien en vermijd de stad angstvallig tijdens Black Friday. Mij te druk. Maar ik koop wel veel te veel. Een boek hier, een blouse daar, een yogalegging (ik heb er namelijk slechts tien), supplementen, knuffels en piepspeeltjes voor mijn hond, flashcards voor mijn tiener (die hij nooit gebruikt), nieuwe notitieblokken, et cetera et cetera.

Oh, en ik koop daarnaast gewoon veel te veel levensmiddelen bij de supermarkt. Ik ben druk en chaotisch en vergeet altijd wel iets, waardoor ik vijf à zes dagen per week de grootgrutter vanbinnen zie. En als ik daar dan toch ben, neem ik ook weer andere dingen mee. En ja, ik wéét dat ik lijstjes moet maken. Dat doe ik ook, maar die vergeet ik dan meestal. Als ik naar de markt ga voor een zakje noten, kom ik thuis met een sjaal, acht verschillende soorten kaas, tulpen en batterijen. En met een beetje pech zonder noten.

Mijn koopgedrag zorgt ervoor dat ik onnodig bakken met geld uitgeef – zonde voor mijn portemonnee, maar zeker ook voor het milieu. Want ik consumeer me een ongeluk. Inderdaad, goed voor de economie, maar dat is dan ook het enige positieve.

Ik doe zoals gezegd zo veel boodschappen, krijg daardoor lang niet al het eten wat ik koop op en gooi dus ook veel weg. Ik voel me daar heel schuldig over, want al dat consumeren en verspillen is hartstikke slecht voor de planeet.

Als ik naar de markt ga voor een zakje noten, kom ik thuis met een sjaal en acht verschillende soorten kaas

Boodschappenlijstjes maken

Nadat ik het dubbele boek heb teruggestuurd – dat doe ik wél altijd netjes met dingen die ik niet blief – besluit ik een plan de campagne te maken om mijn koopgedrag drastisch te veranderen, in eerste instantie in ieder geval voor een maand.

Allereerst moet ik beter gaan plannen en me vooral ook aan die planning houden, want bij dat laatste gaat het vaak mis. Niet alleen ga ik van tevoren bedenken wat we de komende vier dagen (don’t judge, kleine stapjes) eten. Daar wil ik niet van afwijken, ook al zou ik op dag twee eigenlijk geen zin in quiche hebben maar in een Griekse salade waarvoor ik de ingrediënten nog moet kopen.

Ook mag ik vanaf nu alleen nog maar de supermarkt in met een lijstje. Ligt dat nog op het aanrecht, dan moet ik terug om het te halen (alleen al dat vooruitzicht zorgt ervoor dat ik het niet vergeet). Ik vind mijn nieuwe regel niet makkelijk. Want ik ken mezelf goed, en heb op dag drie inderdaad geen zin in de linzensoep die ik had gepland. Ik kan het ook niet wisselen met dag vier, want dan staat er een tijdrovende visschotel op het menu die ik met geen mogelijkheid op dag drie (druk!) kan maken. Met lange tanden dan toch maar linzen. Uiteindelijk helemaal prima natuurlijk, maar toch.

Bestellen uitstellen

Het tweede wat ik verander, is mijn online shopgedrag. Vooral ’s avonds, als ik moe na een dag hard werken en zorgen voor mijn zoon eindelijk op de bank neerplof, is mijn weerstand laag en wil ik nog weleens spullen in mijn virtuele winkelmandje gooien. Waar ik eerst altijd zonder al te veel nadenken ook op ‘bestellen’ druk, besluit ik dat nu in ieder geval uit te stellen – kleine stapjes, weet je nog?

Ja, ik besef ook wel dat het nog veel beter is om helemaal geen kleren of boeken in mijn mandje te gooien, maar in negen van de tien gevallen is de magische aantrekkingskracht van een dergelijk product na een nachtje slapen verdwenen, ontdek ik. Oké, dan komt er ’s avonds weer iets anders voor in de plaats, maar daarmee herhaal ik gewoon het trucje de volgende ochtend. Het werkt wonderwel.

Ik druk nog niet op bestellen, slaap er een nachtje over en maak de volgende ochtend mijn virtuele winkelmandje leeg

Excuses om iets wél te kopen

Wat me wel opvalt na een week consuminderen, is dat ik veel uitzonderingen maak. ‘Ja, maar … deze dure probiotica heb ik nodig’, ‘ja, maar … dit boek moet ik hebben voor mijn werk’, ‘ja, maar … ik heb dit nieuwe notitieboek nodig voor dit project’.

Ondanks mijn zelf opgelegde koopdetox verzin ik heel veel excuses om dingen wél te kopen. Voor alles is met een beetje creativiteit wel een vrijbrief op te lepelen. Halverwege mijn detox koop ik zelfs een elektrische fiets voor mijn zoon die geswitcht is naar een school tien kilometer verderop! Het moet niet gekker worden.

Schrijnende gevallen

Psychotherapeut Carien Karsten, die onder andere het boek Afkicken voor shopaholics over het onderwerp schreef, vindt dat niet zo gek. ‘We kunnen onszelf heel goed voor de gek houden’, zegt ze. ‘We rationaliseren onze aankopen. Het is voor een verjaardag, het kan met kerst goed uitkomen, het is zo’n unieke kans, die kan ik niet laten schieten, het is alleen voor deze ene keer. Maar dat is natuurlijk nooit.’

Dat we onszelf massaal voor de gek houden, is volgens Karsten ook een reden dat we allemaal roepen dat we consuminderen, ook voor het milieu, maar ondertussen meer kopen dan ooit. ‘Het is vergelijkbaar met mensen die zeggen dat ze lijnen, maar in feite minstens zo veel eten als mensen die niet op dieet zijn.

In haar praktijk heeft ze verschillende schrijnende gevallen gezien. ‘Zo was er de vrouw die ontzettend veel kleren kocht, en zich daarvoor in de schulden stak. Haar partner hielp haar met die schulden afbetalen, maar waarschuwde haar: nog meer shoppen en hij zou de relatie beëindigen. Ze zocht hulp bij mij, maar omdat ze dat vooral deed omdat haar partner haar een ultimatum had gesteld, lukte het niet om haar verslaving onder controle te krijgen.

Ook was er de advocate die hypotheekvrij was, maar drie ton hypotheek nam die ze vooral aan kleding besteedde. Een 84-jarige man die ik succesvol heb behandeld, kocht zich ongans aan gadgets. En vaak dubbel: als hij ’s avonds online de allernieuwste telefoon had gekocht, ging hij de volgende ochtend naar de winkel voor nog een exemplaar – dan had hij hem sneller in huis.’

Wanneer loopt het de spuigaten uit?

Volgens de laatst beschikbare cijfers van het CBS zijn we in de afgelopen 35 jaar 44 procent meer gaan consumeren. Vooral kleding en spullen voor in huis; de uitgaven in die categorieën stegen met een explosieve 60 procent.

Als ik Karsten vraag naar het verschil tussen iemand die gewoon veel koopt en iemand die echt koopverslaafd is, zegt ze dat het vooral afhankelijk is van hoe je koopgedrag je leven beïnvloedt. ‘Kom je erdoor in de problemen met je werk of je omgeving, dan is er vaak sprake van een verslaving’, zegt ze. ‘Een andere goede graadmeter is of je shopt terwijl je je echt had voorgenomen om dat niet te doen. En als je geld dat je eigenlijk niet hebt, uitgeeft aan je shopverslaving, is dat ook een teken dat het de spuigaten uitloopt.’

Als ik dit op mezelf toepas, denk ik niet dat ik echt een verslaving heb, ofschoon ik ertegenaan schuur. Als ik het absoluut niet mag van mezelf of bijvoorbeeld eigenlijk geen geld heb voor een aankoop, doe ik het niet. Karsten vertelt dat er vaak een traumatische gebeurtenis ten grondslag ligt aan koopzucht, dat we er troost en verdoving mee zoeken. Eigenlijk net zoals we doen met wijn of die XL reep chocola. En ik heb wel wat traumaatjes in mijn rugzak.

Dit kun je doen tegen impulsaankopen

  • Maak foto’s van alle impulsinkopen die je de laatste maand hebt gedaan en bepaal hoe blij je er nu eigenlijk mee bent. Niet met alles ben je heel blij, zul je zien. Of dat gevoel is snel wegeëbd. Die confrontatie kan helpen.

  • Kijk welke behoefte onder het kopen ligt. Vaak heb je behoefte aan contact, liefde of gezelligheid. Bel een vriendin of je zus.

  • Schrijf je uit op nieuwsbrieven van winkels. Zo kom je minder snel in de verleiding om te kopen.

  • Laat je online aankopen een nachtje in je winkelmandje liggen. Grote kans dat je er na een nachtje slapen geen behoefte aan hebt. Doe hetzelfde in winkels. Zeg dat je er een nachtje over gaat slapen. Vaak ben je dat vestje of die broek de volgende dag vergeten.

  • Vraag je af of je dit item écht nodig hebt. Kun je misschien ook zonder?

Trucjes van de winkeliers

Volgens consumentenpsycholoog Patrick Wessels zijn we meer en meer online gaan kopen tijdens de coronacrisis, en dan met name om ons goed te voelen. ‘Simpel gezegd hebben mensen, om dat blije gevoel te krijgen, behoefte aan drie dingen’, legt hij uit. ‘Aan autonomie, competentie – we willen ergens goed in zijn – en verbondenheid. Als we die zaken niet (allemaal) hebben, zijn we sneller geneigd om dingen te gaan kopen, om toch een plezierig gevoel te krijgen. Tijdens de lockdowns werden ons regels opgelegd, hadden we weinig andere dingen te doen en zagen we minder andere mensen.’

Bovendien hebben winkeliers genoeg trucjes om consumenten over de streep te trekken. Ze spelen bijvoorbeeld handig in op het gevoel van dreigende schaarste. ‘Kijk alleen maar naar booking.com,’ zegt Wessels. ‘Als er ‘nog maar twee kamers’ zijn, dan wil je de boot niet missen. Ook maken zowel fysieke winkels als websites het je zo makkelijk mogelijk om impulsief je slag te slaan. Als je een prettige koopervaring hebt, is de kans heel groot dat je het nog een keer doet.

Zorg voor afleiding

Sommige koopverslaafden raadt Carien Karstens EMDR- therapie aan, traumatherapie dus. Als je de nare gebeurtenissen die eraan ten grondslag liggen ‘neutraliseert’, is de verslaving niet zo heel moeilijk op te lossen. ‘Maar 100 procent zul je er nooit vanaf komen’, zegt ze. ‘Kopen zul je altijd moeten blijven doen; het hoort immers bij het dagelijks leven. En verleidingen blijven op de loer liggen.’

Patrick Wessels pleit vooral voor afleiding. ‘Het vergt wel wat discipline om te stoppen met kopen’, zegt hij. ‘En je moet als eerste kijken waar die drang vandaan komt. Als jij alleen maar koopt om even dat blije gevoel te krijgen – je hersenen maken dan het gelukstofje dopamine aan – kun je datzelfde gevoel waarschijnlijk ook krijgen door met vrienden af te spreken of in het bos te gaan wandelen. Of leer fotograferen, zeg ik altijd. Als je dan toch iets wilt kopen, koop dan een fotocamera. Je hebt de vrijheid om zelf te bepalen wat je fotografeert (autonomie), je kunt competenties ontwikkelen én contact leggen met anderen. Zo krijg je dus die drie dingen waar je blij van wordt.’

Er gebeurt niks ergs als je iets niet koopt

Ik heb een maand lang veel minder gekocht dan daarvoor. Ik heb helaas wel veel uitzonderingen gemaakt. En door die elektrische fiets heb ik onder de streep ook niet veel geld overgehouden. De winst zit hem wat mij betreft vooral in de bewustwording. Ik weet veel beter waar het vandaan komt (gebrek aan planning, beloning na stress, hard werken, moeheid, quick fix om blij te worden) en heb gemerkt dat er niks ergs gebeurt als je iets wat je graag wilt, niet koopt.

Dit is pas het begin, ik ga mijn koopgedrag nog verder perfectioneren. En laat ik nou een keer geen boek kopen waarin staat hoe ik dat moet doen.

Dit is een bijlage van:
Lees meer over: Bespaartips en Duurzaam leven

Registreer nu bij RADAR+

RADAR+ biedt waardevolle tips om gezond te blijven van lijf & geest! Maak nu een gratis account aan en lees meteen meer!

Registreer nu