Is detoxen goed voor je?

Detoxen, letterlijk ‘ontgiften’, klinkt heel modern, maar het bestaat al zo lang als de mensheid. Werkt het ook?

Detoxen, letterlijk ‘ontgiften’, klinkt heel modern, maar het bestaat al zo lang als de mensheid. Er is geen godsdienst of religieuze stroming te bedenken die niet een terugkerende periode van onthouding propageert: minder eten en drinken of minder van bepaalde voedingsmiddelen zoals vlees of zoetigheid. Het idee ­achter zulke rustmomenten was en is dat je lijf en geest zich kunnen herstellen van de lichamelijke en mentale belasting die je gedurende de rest van de tijd oploopt. 

Tegenwoordig is detoxen vooral heel trendy. Je hoort er niet bij als je het nog nooit hebt gedaan. Op internet buitelen voedings- en gezondheidsgoeroes over elkaar heen met adviezen en beloftes. Door te vasten, alleen sap of groene thee te drinken, je darmen te spoelen of ‘ontgiftende’ superfoods als chiazaad, quinoa, chlorella, mariadistel of groentesmoothies te eten en drinken, zou je je lichaam van toxische (giftige) stoffen ontdoen en word je weer slank en fit. Stapels gifstoffen die ons lichaam niet kan verwerken…

De theorie erachter is dat we continu toxische stoffen binnenkrijgen: via ons voedsel (E-nummers, dioxine, verzadigd vet, suiker), via schoonmaak- en verzorgingsmiddelen (allesreinigers, make-up, tandpasta, doucheschuim) en uit de omgeving (uitlaatgassen, sigarettenrook, smog). Deze gifstoffen hopen zich op, ons lichaam kan ze niet verwerken en slaat ze op in vetcellen. Zo worden we dik en ongezond. Dé oplossing: een weekje detoxen waardoor je lichaam de afvalstoffen kan af­breken. Het klinkt logisch.

Volstrekte onzin

‘Zo werkt het niet’, zegt Ivonne Rietjens, hoogleraar Toxicologie aan de universiteit van Wageningen. ‘Allereerst heeft ons lichaam een prima systeem om lichaamsvreemde, schadelijke stoffen af te breken. Onze lever maakt namelijk enzymen aan, die zulke stoffen wateroplosbaar maken, zodat je ze gewoon weer uitplast. Voor veel stoffen geldt dat ze na ongeveer 48 uur weer uit ons lichaam zijn verdwenen, of je nu ‘detoxt’ of niet. Ook resten van bestrijdingsmiddelen, andere chemische stoffen of voedingsstoffen zoals transvetzuren worden zo snel en effectief verwerkt. Fijnstof ademen we in en weer uit. Dat kan zorgen voor irritatie van ogen en longen, maar wordt echt niet opgeslagen in ons lijf.’

‘Detoxen is volstrekte onzin’, vindt ook hoogleraar voedingsleer Martijn Katan. ‘Een paar dagen vasten kan geen kwaad, maar er zitten geen ‘gifstoffen’ in onze voeding. En een gezond lichaam heeft nieren, een lever, darmen en longen die zichzelf prima kunnen schoonhouden. Zelfs op het moment dat je dit aan het lezen bent, zijn zij hard bezig. Er is tot op heden nog geen manier gevonden om dit proces nog beter te maken dan hoe een gezond lijf dit al automatisch doet.’

Maar dioxines, kwik, cadmium en fluor, dat is toch allemaal slecht?

Er zijn wel stoffen waar ons lichaam minder goed weg mee weet: dioxines, kwik, cadmium en fluor. Dioxines zitten niet alleen in vis. Ze zitten in heel veel vethoudende voedingsmiddelen en zijn eigenlijk niet te vermijden, maar gevaarlijk is de hoeveelheid die je normaal binnenkrijgt niet. Cadmium, dat bijvoorbeeld in sigarettenrook zit, slaat op in de nieren, maar van sigarettenrook krijg je eerder longproblemen dan nierproblemen. De hoeveelheid fluor die we binnenkrijgen, in bijvoorbeeld thee en tandpasta, is minimaal als je je tandpasta tenminste niet doorslikt. 

Het enige dat ophoopt, zijn calorieën

Ook de woordvoerder van het Voedingscentrum beaamt dat deze stoffen ongezond zijn als je er te veel van binnenkrijgt. ‘Maar onze voeding is nog nooit zo veilig geweest en bevat heel weinig van zulke schadelijke stoffen: daar bestaan erg strenge productnormen voor. Als je gevarieerd eet, herstelt je lichaam de balans vanzelf. Detoxmethoden dragen daar niets aan bij.’

Het Voedingscentrum is niet blij met alle ophef over detoxen. ‘Het klinkt zo logisch: je lichaam ontdoen van gifstoffen door te vasten, een weekje een detoxdieet te volgen, een klysma te nemen of elke ochtend te gorgelen met olie. Toch is de werkelijkheid een stuk gecompliceerder’, zegt ir. Wieke van der Vossen, expert voedselveiligheid bij het Voedingscentrum. De effecten van een tijd lang slecht leven los je niet op door te detoxen.

Als je op vakantie veel vet, zout en suiker hebt gegeten en te veel alcohol hebt gedronken, dan heeft het geen zin om daarna nog te gaan detoxen’, zegt Van der Vossen. ‘Je lever breekt alcohol in een dag of drie volledig af. Detoxen heeft daar geen effect op. Je hoeft ook niet naar de sauna te gaan om ‘het eruit te zweten’, daardoor gaat de afbraak niet sneller. Maar het teveel aan vet en suiker dat je hebt binnengekregen is dan wel al opgeslagen: niet als gif, maar als extra gewicht. Want het enige dat wél ophoopt, zijn de calorieën.’

Niks mis met E-nummers

En hoe zit het dan met E-nummers? Van der Vossen: ‘Niks mis mee: dat zijn ongeveer de best onderzochte stoffen in onze voeding. En ‘stapelen’ doen ze al helemaal niet. Het is wel zo dat de meeste E-nummers in ongezonde, bewerkte producten zitten, die bijvoorbeeld teveel suiker, zout of verzadigd vet bevatten. Als je die laat staan, doe je je gezondheid een plezier. Maar dat heeft dus niet zoveel met de E-nummers te maken.”

Baat het niet…

Detoxen helpt dus niet. Dan kan het vast ook geen kwaad, zou je denken. Maar dat hangt af van welke methode je kiest: sommige detoxmethoden maken de zaak alleen maar erger. Zo zijn veel klei-, kalk-, kalebas- of pimbapakkingen ronduit gevaarlijk, omdat ze dioxines of lood kunnen bevatten en dat is giftig. Je lichaam haalt het lood uit de klei en neemt het op. Je ontgift dan niet jezelf, maar de klei. Ook niet alle algenpakkingen zijn even schoon. Klei drinken, zoals Rens Kroes aanbeveelt, is ook geen goed idee. Klei belemmert de opname van vitamines en mineralen in de darmen en kan bovendien verstoppingen veroorzaken.

Als je tijdens het detoxen veel minder eet, kan een vitaminesupplement een goed idee zijn. Maar sommige ‘detoxcoaches’ bevelen te hoge doseringen aan, waardoor je ongezond veel van sommige vitamines en mineralen kunt binnenkrijgen. ‘Echt riskant zijn botanische kruidenpreparaten, ‘herbal supplements’ in het Engels, zoals poeders, pillen of drankjes gemaakt van planten en plantenextracten. Daar is namelijk geen enkele regelgeving voor, niet over veiligheid, noch over kwaliteit,’ zegt hoogleraar Ivonne Rietjens. ‘Iedereen mag alles op de markt brengen. Er zijn zelfs kruidenpreparaten op de markt waar je ernstig ziek van kunt worden.’

Goed detoxen betekent: even pas op de plaats

Is er echt niks positiefs te zeggen over detoxen? Natuurlijk wel. ‘Mensen die nadenken over detoxen, zijn vaak mensen die zich bewust met voeding en gezondheid bezig houden en dat is positief’, zegt Van der Vossen van het Voedingscentrum. ‘Door te detoxen zetten mensen als het ware de knop om en krijgen ze meer aandacht voor hun lichaam.’ 

Een periode (veel) minder en rustiger eten en daarbij ‘slechte’ voedingsmiddelen zoals bewerkte producten, suikers, verzadigd vet, alcohol en ‘lege’ koolhydraten als wit brood laten staan, is voor bijna iedereen uitstekend. ‘Ik doe elk jaar, in januari, een stapje terug,’ vertelt pedagoge Tine van Laren. ‘Dan zorg ik dat ik genoeg slaap, ik drink geen alcohol en koffie, eet een stuk minder en laat suiker, lege koolhydraten en vlees staan. Daarna kan ik er weer een jaar tegenaan.’ 

Volgens Amerikaans medisch onderzoek voelen mensen zich vooral beter tijdens een detox-kuur doordat de ‘normale’, vaak ongezondere, eetgewoonten even geen kans krijgen. Onderwijzeres Janneke van Hilst doet elk voorjaar twee weken een ‘detox-kuur’. ‘Ik ga niet echt vasten, maar eet heel weinig en alleen gezonde dingen zoals veel groenten en fruit. In die tijd word ik me weer bewust van hoeveel zoete en vette happen ik de rest van het jaar naar binnen werk. En dat zorgt ervoor dat ik nog maanden erna beter op mijn voeding let.’ 

Detoxen kan ook helpen als je darmen en spijsvertering overbelast zijn door te veel en te slecht eten, of als je om medische redenen snel gewicht wilt verliezen. Alleen kun je het dan misschien beter ‘kuren’ noemen. Een ‘officiële’ darmreinigings-/vastenkuur zoals de Mayr-kuur, onder toezicht van een arts, kan dan wonderen verrichten. En lekker relaxed gepamperd worden in een luxe kuuroord met massages en extra aandacht, daar knapt iedereen van op.

Even pas op de plaats: dat is misschien wel de beste definitie van goed detoxen. En als je daarna matig, gezond en gevarieerd blijft eten (bijvoorbeeld volgens de nieuwe Schijf van Vijf van het Voedingscentrum), genoeg beweegt en zorgt voor voldoende ontspanning en rust, kun je het detoxen verder rustig aan je lijf overlaten.

Detoxmethodes do’s & don’ts