Duurzaam ondernemen: Beter boeren met Herenboeren

Verrukkelijk, lokaal geteeld voedsel direct van het land op je bord, dat is het idee achter de Herenboeren. Als consument kun je in hun boerderijen investeren, in ruil daarvoor krijg je groente, fruit, vlees en eieren dat duurzaam is geproduceerd. En de uitgeputte bodem wordt weer tot leven gewekt.

Waren herenboeren niet van die feodale types die loonarbeiders op hun boerderijen lieten sloven?

‘Haha, die opmerking krijgen we wel vaker. Eigenlijk was het onze werktitel, die we hebben gehandhaafd. Omdat we er bekend mee zijn geworden, en ook omdat die toch de lading dekt. Weliswaar laten de leden van onze coöperatieve boerderijen het werk grotendeels doen door een boer in loondienst, maar ze voelen zich allemaal verantwoordelijk voor het bedrijf. Daarbij gaan Herenboeren als een heer met de natuur en de bodem om.’

Geen vanzelfsprekendheid in dit land?

‘Nederland is de tweede land- en tuinbouwexporteur ter wereld. Dat krijgen we voor elkaar door op steeds grotere schaal te produceren, en met zo min mogelijk oog voor het milieu. Door het gebruik van pesticiden en monocultuur – de eenzijdige verbouw van gewassen – zit er geen leven meer in de agrarische grond, wat ernstige gevolgen heeft voor de biodiversiteit, dus alles wat groeit en bloeit. Het huidige systeem moet daarom op de schop.

Daarvoor richtte Geert van der Veer, die een agrarische achtergrond heeft, in 2014 de Stichting Herenboeren Nederland op. Doel is weer terug te keren naar kleinschalige boerderijen met een biologische bedrijfsvoering, waarvoor de boer een goed, modaal salaris ontvangt. Dat is tegenwoordig vaak niet het geval, omdat hij geen eerlijke prijs krijgt voor zijn producten.

Ook wil Stichting Herenboeren de consument er intensief bij betrekken.

‘Daarom maken we gebruik van de coöperatieve vorm. De achterliggende gedachte is dat 200 huishoudens – met in totaal 500 monden – € 2000 inleggen (in delen te betalen). Met die vier ton kunnen ze een boerderij met twintig hectare grond oprichten die met respect voor de natuur wordt gerund door een boer in loondienst. Daarnaast betalen de leden wekelijks gemiddeld € 10 per week per mond voor de producten die ze afnemen.

Vrijwillig meewerken wordt gestimuleerd, maar is niet verplicht. Twee keer per week kunnen de leden hun ‘boodschappen’ ophalen, die zonder bestrijdingsmiddelen direct van het land komen. Je weet niet wat je proeft! En doordat mensen weten waar hun eten vandaan komt, raken ze meer betrokken bij de natuur en krijgen ze er ook meer respect voor.’

Is de formule een succes?

‘Inmiddels zijn er tien Herenboeren-boerderijen verspreid over het land, en worden er momenteel 35 opgericht. Vooral sinds de coronacrisis is er veel belangstelling voor. Mensen zijn sindsdien bewuster bezig met het maken van duurzame keuzes. Maar de leden vinden hun boerderij ook heel leuk. Ze nemen dikwijls de kinderen mee, die dan zien dat eieren uit kippen komen. Daarbij groeien er echte farming communities. Er ontstaan sociale contacten, en er wordt van alles georganiseerd. Bovendien vinden sommigen het zo prettig om regelmatig een dagje te schoffelen dat ze zelfs korter zijn gaan werken.’

Wat belandt er allemaal op je bord?

‘Onze boerderijen zijn gemengde bedrijven. Naast groente en fruit kun je ook eieren en vlees krijgen. Dat gemixte aanbod heeft te maken met het principe van de zogenoemde kringlooplandbouw. Door kippen rond te laten lopen, wordt de grond omgewoeld. En varkens en runderen zorgen voor de mest. Daarbij wordt gebruikgemaakt van roterende teelt: telkens verschillende gewassen voor een zo gezond mogelijke bodem.

Een volledig operationele Herenboerderij voorziet in 60 procent van het avondeten, omdat er uiteraard geen producten als pasta worden geleverd. Qua prijs ben je dankzij de korte keten – van het land direct op het bord – een stuk goedkoper uit dan bijvoorbeeld bij Ekoplaza, maar wat duurder dan bij de goedkope supermarktketens. En ongeveer hetzelfde als bij Albert Heijn. Je hebt wel altijd producten van het seizoen. Dus in de winter veel spruiten, rode- en boerenkool. Ook moet je er rekening mee houden dat je sla moet wassen. Dat is voor sommigen even wennen.’

Is het moeilijk een Herenboeren-boerderij uit de grond te stampen?

‘Het is een behoorlijke klus, want het behelst natuurlijk veel meer dan een flinke moestuin aanleggen. Maar het mooie van onze community is dat die een dwarsdoorsnede van de samenleving vormt. Ook ouders met jonge kinderen zijn vertegenwoordigd, en die nemen dikwijls het voortouw, omdat ze toch al gewend zijn om te managen. Bovendien wordt het opzetten van onze boerderijen almaar makkelijker, omdat we steeds bekender worden en inmiddels al verschillende keren een vergunningentraject hebben doorlopen.

Voor de expertise die wij leveren, betalen de boerderijen jaarlijks een bijdrage: € 40 per mond. Maar ook de recente oprichting van ons Aardpeerfonds heeft de zaak versimpeld. Met het geld van ideële beleggers kopen we eigenlijk te dure landbouwgrond, om die vervolgens voor een betaalbare prijs te verpachten.’

Staat Nederland ooit vol Herenboeren-boerderijen?

‘We willen als burgerbeweging nog flink groeien. En ook in de buurlanden is inmiddels belangstelling voor ons concept. Maar dat kunnen en willen we niet alleen doen. Daarom werken we intussen samen met andere partijen die een duurzame voedselproductie willen realiseren. De komende jaren hebben we elkaar keihard nodig om de landbouwtransitie mogelijk te maken.’

Meer lezen: Herenboeren – Samen duurzaam voedsel produceren