Destructieve relaties

Je wéét dat je beter niet bij je partner kunt blijven, dat jullie ‘verkeerd verbonden’ zijn. Dat het misschien zelfs letterlijk gevaarlijk is om te blijven, omdat hij of zij geweld niet schuwt. Waarom ga je dan niet? Ben je soms verslaafd aan je partner?

Weggaan bij een partner valt niet mee. Het is al moeilijk om je eigen weg te gaan als jij en je partner het erover eens zijn dat er een einde aan jullie relatie is gekomen. Nog moeilijker wordt het als jij vindt dat het genoeg is, maar je partner niet. Het allermoeilijkst is het om weg te gaan als je zelf gemengde gevoelens hebt. Als je weet dat het slecht voor je is om bij je partner te blijven, terwijl je nog wel van hem of haar houdt.

Waarom ben je niet verstandiger? Ben je een domoor? Ben je soms verslaafd aan deze persoon? Verstandige besluiten berg je vaak veilig op in de toekomst. Op die manier ben je ‘goed bezig’ zonder dat je al te veel moeite hoeft te doen – dat komt morgen wel. Je denkt: morgen zal ik stoppen met roken, drinken, geld uitgeven aan nutteloze zaken. Morgen zal ik mijn vrouw niet meer slaan. Morgen ga ik weg bij mijn vent die me uitscheldt, slaat en vernedert in het openbaar.

Heeft je partner een slechte invloed op je?

Rond de jaarwisseling hebben relatietherapeuten zoals ik het druk met de goede voornemens van onze cliënten. Mensen willen van hun slechte gewoonten af en zoeken hulp, omdat ze uit ervaring weten dat ze het alleen niet gaan redden. Een deel van deze cliënten zijn mensen die ‘verkeerd verbonden’ zijn met een partner die een slechte invloed op hen heeft. Zij zoeken de moed om hun leven helemaal om te gooien.

Mensen die verkeerd zijn verbonden hebben hun partners tegen beter weten in soms jarenlang geduld, zelfs beschermd, maar nu is de maat vol. Ze gaan weg bij die verkeerde vent of die verkeerde vrouw en daar hebben ze hulp bij nodig. Stoppen met een destructieve relatie kun je vergelijken met verhuizen naar een land waarvan je de taal niet spreekt. Al je oude gewoonten zijn in één klap nutteloos geworden.

Femme fatale

John leert Angela kennen in de sportschool. Ze is het meisje met de mooiste glimlach en de beste leerlinge van de instructeurs. Die lopen met haar weg, net als veel van de vaste bezoekers van de gym. John is dan ook trots en gevleid als Angela hem vraagt om samen te gaan spinnen. De spinningklasjes zijn ’s avonds. Al snel komt van het een het ander. Binnen no time zijn John en Angela een stel. ‘Daar was ik zelf verbaasd over. Ik ben misschien wel een leuke gozer, maar dit was een record. Drie weken na onze eerste date trok ze bij me in’, zegt John als hij voor me zit in mijn spreekkamer.

Wat John ook verbaasde, is dat Angela haar exen regelmatig bleef zien. ‘Exen ja, meervoud. Ze had geloof ik wel vijf vriendjes met wie ze naar de film ging, uit eten, zulke dingen. Vanaf het begin was ik in verwarring: wat wil ze nou? Bij me intrekken en dan toch met die anderen omgaan?’

John heeft een drukke baan en een bloeiend sociaal leven als hij Angela leert kennen. Zijn bestaan begint steeds meer te wankelen naarmate Angela langer bij hem woont. ‘Op het einde was ik alleen nog maar met haar bezig. Ik zat op de bank te wachten tot ze ’s nachts thuiskwam. Dan was ze meestal dronken of stoned.

Al snel bleek dat ze ook seks had met andere mannen. Maar als ik er wat van zei, maakte ze de grootste ruzies, tot aan smijten met borden en gillen toe. Ik heb inmiddels al wel tien keer op het punt gestaan om haar het huis uit te zetten. Maar dan heeft ze weer een zielig verhaal, dat ze een borderliner is en dat ik haar anker ben. En dan doe ik het weer niet. Ondanks alles hou ik van haar.’

Maar het kan allemaal nog veel erger

John ziet zijn vrienden niet meer en hij disfunctioneert op zijn werk. Een promotie is aan zijn neus voorbijgegaan. Hij gaat amper meer naar de sportschool, omdat hij voelt dat iedereen hem uitlacht. En hij drinkt te veel alcohol.

Dat de gevolgen van een destructieve verhouding nog veel ernstiger kunnen zijn blijkt uit de cijfers over huiselijk geweld. Jaarlijks zijn er in Nederland 200.000 slachtoffers. Dat zijn vooral vrouwen, maar ook mannen die te maken hebben met lichamelijk of psychisch geweld. Dit geweld loopt uiteen van treiteren, kleineren en uitschelden tot slaan en schoppen, seksueel misbruik en stalken. Dit geweld wordt meestal gepleegd door partners van de slachtoffers.

Uit angst, schaamte en schuldgevoel praten slachtoffers niet over wat hen overkomt, laat staan dat ze aangifte doen bij de politie of naar de huisarts stappen. Wat ook meespeelt, zijn de dubbele gevoelens die slachtoffers hebben. John is bijvoorbeeld nog steeds blij met elke glimlach, elke aanraking die Angela hem gunt. Ondanks alles blijft hij van haar houden.

Een laatste factor die veel destructieve relaties in stand houdt, is verbijstering. Slachtoffers kunnen maar niet echt geloven dat hen dit overkomt. ‘Ik ben een keurig meisje. Mijn moeder was verpleegkundige en mijn vader jurist. Nog kan ik me mijn schrik en verbazing herinneren na de eerste klap. Gebeurt mij dit?’

Judith is bijna veertig als ze Dimitri leert kennen. Dimitri is tien jaar jonger dan zijzelf. Ze trouwen, krijgen een kind. Als Dimitri zijn baan verliest, wordt de sfeer thuis steeds grimmiger. ‘Hij lette op alles wat ik deed. Hij controleerde in mijn telefoon wie ik had gebeld en ge-appt. Hij wilde niet dat ik met vriendinnen afsprak, of hij ging mee. En na een poosje mocht ik zelfs niet meer alleen naar mijn ouders toe.’

Uiteindelijk komt Judith in opstand tegen Dimitri’s jaloezie. Dimitri begint haar te slaan, eerst alleen als ze ruzie hebben, later systematisch. Nadat Dimitri haar op een nacht verkracht terwijl hij de haren uit haar hoofd trekt, ontvlucht Judith hun huis. Pas na drie jaar ellende.

Ben je verslaafd aan je partner?

Slachtoffers als John en Judith blijven hun destructieve partners trouw tot in voor buitenstaanders absurde proporties. Zijn zij verslaafd aan de liefde? Is hun relatie een slechte gewoonte, vergelijkbaar met roken of gokken? In zekere zin wel.

Net als verslavingen zijn relaties gebaseerd op gewoonten. Deze gewoonten ontstaan in onze jeugd door de omgang met onze ouders, of later in ons leven door liefdesrelaties. Als alles goed gaat, leren we dat we ons veilig kunnen hechten aan een belangrijke ander. Maar slechte voorbeelden en nare ervaringen bezorgen ons slechte gewoonten. Als je ouders je mishandelen of verwaarlozen, is de kans groot dat je later in je leven relaties aangaat met partners die je net zo behandelen. En als een van je eerste grote liefdes je bedriegt, zal bedrog waarschijnlijk ook in latere relaties een rol spelen.

Niet voor niets verzuchten cliënten in mijn praktijk vaak: het lijkt wel alsof ik een abonnement heb op dat soort relaties. Maar waar een verslaving aan bijvoorbeeld nicotine is gebaseerd op het verlangen om zo vaak mogelijk een prettig gevoel te hebben, daar heeft de neiging om slechte relaties aan te gaan juist tot doel om onprettige gevoelens te vermijden.

Johns ouders zijn gescheiden toen hij zeven jaar oud was. In de periode voor de scheiding maakten zij nachtenlang ruzie. John ging dan in zijn pyjamaatje naar beneden om de vrede te stichten. Zo leerde John dat hij de angst om verlaten te worden kan vermijden door erg zijn best te doen. Daarom pikt hij nu zoveel narigheid van Angela.

Ook bij Judith is het verleden debet aan haar huidige situatie. Net als haar moeder, die haar vader bleef ondersteunen ondanks zijn zware alcoholisme, beschouwt Judith een partner als een project. Zij blijft bij Dimitri, omdat ze hem wil helpen. Haar overtuiging is dat het op een dag wel goed met hem zal komen, als ze maar blijft proberen om hem op het rechte pad te krijgen. Zijn gewelddadigheid is haar falen. Om het gevoel van falen uit de weg te gaan, neemt Judith lichamelijk en seksueel geweld voor lief. 

Doorbreek het zwijgen

Wat te doen als je merkt dat je steeds in destructieve relaties belandt? In de eerste plaats doe je er goed aan zo snel mogelijk uit zo’n relatie te gaan. Let op de bekende voortekenen: overdreven veel aandacht en cadeautjes tijdens de hofmakerij, snel een relatie aangaan, sterke jaloezie en dominant gedrag. In de tweede plaats kun je beter niet blijven zwijgen als het misgaat. Praat met vrienden en familie, met je huisarts. Laat angst en schaamte je er niet van weerhouden om hulp te zoeken. In de derde plaats: stel je niet als slachtoffer op. Werk aan je zelfvertrouwen en zelfrespect en eis dat je partner je als gelijke behandelt. Als jij geen slachtoffer bent, zal je partner minder snel dader worden.